Ρόναλντ Μαϊνάρντους: “Εξελίξεις στη Μεσόγειο 2023”

meinardus ronaldΟ Ρόναλντ Μαϊνάρντους συμμετέχειστις προβλέψεις του ΕΛΙΑΜΕΠ για το 2023 με ένα κείμενο για τις εξελίξεις στην Μεσόγειο.

Η νότια γειτονιά της Ευρώπης, είναι μια ζώνη αστάθειας και δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι αυτό θα αλλάξει στο ορατό μέλλον. Αντιθέτως, μπορούμε να υποθέσουμε ότι οι εντάσεις και οι διαμάχες θα αυξηθούν τα επόμενα χρόνια.

Ο πόλεμος της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας επισκιάζει άλλες εστίες κρίσης και συγκρούσεων. Η περιοχή της Μεσογείου μπορεί να χαρακτηριστεί και ως παράπλευρη απώλεια του πολέμου του Πούτιν. Στο σταυροδρόμι της Ευρώπης, της Ασίας και της Αφρικής, η Μεσόγειος αποτελούσε ανέκαθεν κομβικό σημείο της παγκόσμιας πολιτικής σκηνής, έχοντας μια μοναδική πυκνότητα πολιτικών συγκρούσεων. Το νότιο χείλος της είναι μια κατ’ εξοχήν ζώνη διενέξεων. Από την άλλη πλευρά, με λίγες εξαιρέσεις στα Δυτικά Βαλκάνια, οι μεσογειακές χώρες του Βορρά ανήκουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση και απολαμβάνουν υψηλό βαθμό σταθερότητας. Η νότια γειτονιά της Ευρώπης, που εκτείνεται από την Τουρκία στα ανατολικά έως το Μαγκρέμπ στα δυτικά, είναι μια ζώνη αστάθειας και δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι αυτό θα αλλάξει στο ορατό μέλλον. Αντιθέτως, μπορούμε να υποθέσουμε ότι οι εντάσεις και οι διαμάχες θα αυξηθούν τα επόμενα χρόνια.

Μοναχικό ελπιδοφόρο γεγονός καθίσταται η συμφωνία οριοθέτησης θαλάσσιων ζωνών Ισραήλ-Λιβάνου (δυο χώρες χωρίς καν διπλωματικές σχέσεις) για την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων τους, το οποίο δημιουργεί ένα θετικό για τη Μεσόγειο προηγούμενο μιας αμοιβαία επωφελούς συμφωνίας.

Τα κράτη του Νότου μοιράζονται τον ανελεύθερο χαρακτήρα της πολιτικής τους τάξης. “Καμία άλλη περιοχή δεν έχει τόσο υψηλή συγκέντρωση αυταρχικών καθεστώτων με τόσο περιορισμένη εμπειρία δημοκρατικής διακυβέρνησης”, γράφει η Επετηρίδα 2022 του Ευρωπαϊκού Μεσογειακού Ινστιτούτου (IEMed) αναφερόμενη στη νότια γειτονιά της Ευρώπης. Η αυταρχική εκτροπή στην Τυνησία, που κάποτε ήταν ο φάρος της “Αραβικής Άνοιξης”, είναι μια ιδιαίτερα απογοητευτική εξέλιξη. Μοχλός του πολιτικού αυταρχισμού υπήρξε και εδώ η οικονομική κατάρρευση. Έτσι και στον Λίβανο, όπου η κοινωνικοοικονομική παρακμή είναι ιδιαίτερα δραματική. Άλλοτε το “Μαργαριτάρι της Ανατολής”, το πολυεθνικό αυτό κράτος παραμένει θύμα ενός λανθάνοντος εμφυλίου πολέμου, της πολύπλευρης ξένης παρέμβασης και μιας καταστροφικής διακυβέρνησης με πλήρη απουσία λογοδοσίας. Στην Αίγυπτο, ο νέος (παλιός) αυταρχισμός συνοδεύεται από μια κλιμακούμενη οικονομική κρίση. Η πολυπληθέστερη χώρα του αραβικού κόσμου, όμως, ξέρει να εργαλειοποιεί τη στρατηγική της σημασία. Για την Ευρώπη και τις ΗΠΑ ισχύει εκεί πάνω απ’ όλα ο κανόνας: Η Αίγυπτος είναι πολύ μεγάλη για να αποτύχει. Και στις τρεις χώρες, Τυνησία, Λίβανο και Αίγυπτο, τα πράγματα αναμένεται να χειροτερέψουν πριν βελτιωθούν – και σίγουρα όχι σε σύντομο χρονικό διάστημα το 2023. Μοναχικό ελπιδοφόρο γεγονός καθίσταται η συμφωνία οριοθέτησης θαλάσσιων ζωνών Ισραήλ-Λιβάνου (δυο χώρες χωρίς καν διπλωματικές σχέσεις) για την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων τους, το οποίο δημιουργεί ένα θετικό για τη Μεσόγειο προηγούμενο μιας αμοιβαία επωφελούς συμφωνίας.

Oι ισραηλινές στρατιωτικές επιθέσεις κατά των συμμάχων του Ιράν στη Συρία συνεχίζονται και η Τουρκία εξακολουθεί να καταλαμβάνει συνοριακές περιοχές στη βόρεια Συρία εν μέσω απειλών για μια ακόμη χερσαία επίθεση.

Η εξομάλυνση των σχέσεων του Ισραήλ με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Μπαχρέιν, το Μαρόκο και το Σουδάν έχει αλλάξει ριζικά τον πολιτικό χάρτη της ευρύτερης περιοχής. Με τις Συμφωνίες του Αβραάμ, και χάρη στη μαζική υποστήριξη των ΗΠΑ, το Ισραήλ κατάφερε να εξομαλύνει τις σχέσεις του με σημαίνουσες αραβικές χώρες (2020) χωρίς πρώτα να επιλύσει το παλαιστινιακό ζήτημα. Ένας στρατηγικός αναπροσανατολισμός στις μοναρχίες του Κόλπου, με επικεφαλής τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, δρομολόγησε αυτή τη στροφή. Για τους Σουνίτες ηγέτες, το Ιράν αποτελεί πλέον την κύρια απειλή. Αυτή η γεωστρατηγική αντίληψη θα ισχύσει και το 2023 και ύστερα. Στις νέες ισραηλοαραβικές συμμαχίες, η τύχη των Παλαιστινίων παίζει αμελητέο ρόλο και με την ένταξη ακροδεξιών στην νέα ισραηλινή κυβέρνηση οι πιθανότητες για μια διευθέτηση στην Παλαιστίνη απομειώνονται ακόμα περισσότερο. Στη γειτονική Συρία, επίσης, δεν υπάρχουν σημάδια πολιτικής λύσης στη σύγκρουση που μαίνεται για περισσότερο από μια δεκαετία. Ενώ η ένταση των εχθροπραξιών έχει υποχωρήσει, οι πολιτικές προσπάθειες του ΟΗΕ δεν προχωρούν. Το σχήμα της Αστάνα, στο πλαίσιο του οποίου η Ρωσία, το Ιράν και η Τουρκία συναντώνται τακτικά για να συζητήσουν για τη Συρία, δεν φαίνεται να είναι σε θέση να προωθήσει μια πολιτική λύση. Εν τω μεταξύ, οι ισραηλινές στρατιωτικές επιθέσεις κατά των συμμάχων του Ιράν στη Συρία συνεχίζονται και η Τουρκία εξακολουθεί να καταλαμβάνει συνοριακές περιοχές στη βόρεια Συρία εν μέσω απειλών για μια ακόμη χερσαία επίθεση. Την ίδια στιγμή, οι Ρώσοι πιέζουν τους Τούρκους να συμφωνήσουν σε μια συνάντηση κορυφής μεταξύ του Ερντογάν και του Σύρου δικτάτορα Άσαντ. Ωστόσο, ενόψει των τουρκικών εκλογών η Άγκυρα μπορεί κάλλιστα να επιλέξει τη στρατιωτική εναλλακτική. Σε όλες αυτές τις μείζονος διεθνούς σημασίας εξελίξεις στο κατώφλι της, η Ευρωπαϊκή Ένωση παίζει μικρό ρόλο.

Στη Λιβύη η ύπαρξη δύο κυβερνήσεων αυξάνει τον κίνδυνο διχοτόμησης. Το πόσο οι «ελεύθερες και δίκαιες» εκλογές θα φέρουν μια πρόωρη λύση φαίνεται αβέβαιο.

Βλέπουμε μια παρόμοια εικόνα και στη Λιβύη, όπου η ύπαρξη δύο κυβερνήσεων αυξάνει τον κίνδυνο διχοτόμησης. Το πόσο οι «ελεύθερες και δίκαιες» εκλογές, που απαιτούν πάνω απ’ όλα οι Ηνωμένες Πολιτείες, θα φέρουν μια πρόωρη λύση φαίνεται αβέβαιο. Ενώ στην Ανατολική Μεσόγειο οι εντάσεις μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας αναμένεται να συνεχιστούν ενόψει των εκλογών σε Ελλάδα, Τουρκία και Κύπρο, η διαμάχη μεταξύ Μαρόκου και Αλγερίας για το μέλλον της Δυτικής Σαχάρας συνεχίζει να αποσταθεροποιεί την περιοχή του Μαγκρέμπ, με ευρύτερες διεθνείς προεκτάσεις. Η Αλγερία από τη μια υποστήριζε εξαρχής την απελευθερωτική οργάνωση Πολισάριο και το δικαίωμα των Σαχραουί στην αυτοδιάθεση. Για το Ραμπάτ από την άλλη, η έρημος στις ακτές του Ατλαντικού αποτελεί μέρος της επικράτειάς της. Εντούτοις, το Μαρόκο πέτυχε έναν πολιτικό θρίαμβο στα πλαίσια ενός sui generis διπλωματικού συμβιβασμού: Με αντάλλαγμα την εξομάλυνση των σχέσεων του Ραμπάτ με το Ισραήλ, η Ουάσιγκτον αναγνώρισε τη Μαροκινή κυριαρχία στη Δυτική Σαχάρα. Ως απάντηση, η Αλγερία επέκτεινε τη συνεργασία της με τη Ρωσία – μεταξύ άλλων και στον στρατιωτικό τομέα. Αυτό άνοιξε την πόρτα στην παρέμβαση της Μόσχας σε μια χώρα μεγάλης στρατηγικής σημασίας και για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αργά ή γρήγορα, ο πόλεμος στην Ουκρανία αναμένεται να τελειώσει. Οι εντάσεις και διαμάχες στον Νότο της Μεσογείου θα συνεχίζονται με αρνητικές προεκτάσεις για τα συμφέροντα της Ευρώπης το νέο έτος και πέρα από αυτό.

Δείτε όλες τις απόψεις των συνεργατών του ΕΛΙΑΜΕΠ…

Κάντε Εγγραφή στο εβδομαδιαίο Newsletter

* indicates required
Συμπληρώστε το e-mail σας