Ο Παύλος Αγιαννίδης (΄79) ανέβασε στο fb ένα άρθρο στο οποίο αναλύει διεξοδικά την ιστορία, τον ρόλο και τη σημασία του εμβληματικού πίνακα του Ντελακρουά – μια από τις πιο ενδιαφέρουσες αναρτήσεις για την επέτειο της 25ης Μαρτίου.

Σάς καλώ να φανταστείτε τούτη τη Γυναίκα. Με προτεταμένα τα ημίγυμνα στήθια της. Με φόντο ζοφερό. Δίπλα σε πτώματα και φαιούς δυνάστες.

 Με δυο λόγια, σάς καλώ να φανταστείτε τούτη την ιστορία πίσω από την εμβληματική και σημαδιακή εικόνα, τον πίνακα ζωγραφικής του Ευγένιου Ντελακρουά (βρίσκεται σήμερα στο Μουσείο Καλών Τεχνών του Μπορντό), «Η Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου» – La Grèce sur les ruines de Missolonghi. Ένα έργο τέχνης, που «γεννήθηκε» πριν από 199 χρόνια και προκάλεσε ή σηματοδότησε πολλά, όπως θα διαβάσετε παρακάτω.

Καταρχάς: ο Ντελακρουά δεν είχε έρθει ποτέ στην (επαναστατημένη) Ελλάδα. Τη χρονιά που φέρεται να ξεκίνησε η Επανάσταση ήταν 23 ετών. Όταν ζωγράφισε, με πολλή ζέση και μεγάλη ταχύτητα, το έργο ήταν 28. Φέρεται να χρησιμοποίησε για μοντέλο τη σύντροφο ενός φίλου του, με ανατολίτικες καταβολές και μεγάλα εκφραστικά μάτια. Όπως φίλους αξιοποιούσε ως μοντέλα για τα έργα του. Και κάποιοι άλλοι φίλοι, κυρίως περιηγητές ή έμποροι, τόν προμήθευαν με στολές, που έφερναν από την (ξεσηκωμένη) Ελλάδα.

Μέχρι και σήμερα εικάζεται, λόγω ομοιότητας προσώπου και χαρακτήρα, ότι πραγματικός πατέρας του ζωγράφου ήταν ο θρυλικός Ταλλεϋράνδος (Σαρλ-Μορίς ντε Ταλεϊράν-Περιγκόρ), η «αλεπού της διπλωματίας» στην Αυλή του Λουδοβίκου ΙΣΤ’ αλλά και, μετά, του Ναπολέοντα, ως υπουργού Εξωτερικών.

Επηρεασμένος από την ιδέα του λαϊκού ξεσηκωμού και της επανάστασης με την οποία εμφορούσε τα ποιήματα του ο φιλέλληνας Λόρδος Βύρων (άφησε την τελευταία του πνοή στο πολιορκημένο Μεσολόγγι, τον Απρίλιο του 1824), ο Ντελακρουά με μια σειρά από έργα του, αφιερωμένα στην ιδέα και το ιδεώδες της Ελληνικής Επανάστασης, επέτυχε, σύμφωνα με γαλλικές εφημερίδες της εποχής, να συσπειρώσει στο Παρίσι πάνω από 1.200 νέους φιλέλληνες, από Ευρώπη και Αμερική, που εμπνεύσθηκαν από τα ίδια ιδεώδη.

Θυμίζω εδώ την υποβλητική ελαιογραφία του Θεόδωρου Βρυζάκη «Η υποδοχή του Λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (έργο του 1861, που βρίσκεται στην Εθνική Πινακοθήκη).

Αλλά και τον πίνακα «Η μάχη του Γκιαούρη με τον Χασάν», του Ντελακρουά, με έμπνευση από το ποίημα «Γκιαούρης» του Βύρωνα (1813 – μετάφραση στα γαλλικά το 1824), όταν, πριν ακόμη έρθει στην Ελλάδα ο ποιητής, τον είχε συνεπάρει ο αγώνας για την ελληνική ανεξαρτησία και διάβαζε ανελλιπώς για αυτόν. Όπως και ο μαιτρ Βίκτωρ Ουγκό, στο Παρίσι, όπου έγραψε το ποίημά του «Το Ελληνόπουλο» (στην απόδοση από τον Κωστή Παλαμά)…

Ο Ντελακρουά ζωγράφισε ημίγυμνη την εμβληματική «Ελλάδα» μετά την πολιορκία, με έμπνευση, σύμφωνα με την εκτεταμένη έρευνα του υποναύαρχου Δημήτριου Γεωργαντά, το θρύλο που έφτασε στο Παρίσι: ότι ο προύχοντας του Μεσολογγίου Χρήστος Καψάλης έστειλε έξω από την πυριτιδαποθήκη Μεσολογγίτισσες γυμνόστηθες, για να προκαλέσουν τους Τούρκους και να πλησιάσουν. Και τότε έβαλε φωτιά τινάζοντας μεν στον αέρα τραυματίες και γυναικόπαιδα, αλλά και τους εκατοντάδες Τούρκους που πλησίασαν.

Δείτε ξανά αυτή τη Γυναίκα – Ελλάδα, στα ερείπια του Μεσολογγίου. Ο ζωγράφος αποφάσισε να επικεντρώσει το έργο του «σε μια κεντρική φιγούρα, μια ‘Νίκη’, σε μεγαλειώδη στάση, με τα χέρια απλωμένα χαμηλά σε μια κίνηση απελπισίας, με τις μάχες να μαίνονται στο βάθος – αυτή είναι η πραγματικότητα των μαχών για την ανεξαρτησία. Μια Νίκη πολύ όμορφη, με το άσπρο φόρεμά της κάτω από έναν ουρανό πολύ σκοτεινό, σαν να έρχεται καταιγίδα, καταστροφή και πλήρες χάος. Αλλά με τη γυναίκα πάντα όρθια και ζωντανή», όπως το είχε θέσει σε διάλεξή της η διευθύντρια του Εθνικού Μουσείου «Eugène Delacroix» της Γαλλίας, Ντομινίκ ντε Φον-Ριόλ (Τελλόγλειο Ίδρυμα Θεσσαλονίκης, 2016).

«Ο Ντελακρουά στρατεύεται καλλιτεχνικά για να υπερασπιστεί τις υποθέσεις της εποχής του, στοχάζεται, μελετά, συζητά, αντιλαμβάνεται και μεταδίδει στο θεατή τα συναισθήματα που ο ίδιος βίωσε», σύμφωνα με τη διευθύντρια του μουσείου «Eugène Delacroix».

Και στρατεύεται, σαφώς, υπέρ του ελληνικού απελευθερωτικού Αγώνα. Ο σπουδαίος Σκωτσέζος καθηγητής, στην Έδρα Κοραή Νεοελληνικής και Βυζαντινής Ιστορίας, Γλώσσας και Φιλολογίας στο King’s College του Λονδίνου και αργότερα διευθυντής του Κέντρου Ελληνικών Σπουδών του, Ρόντρικ Μπίτον, μάς εξηγεί ότι «η έκβαση της Ελληνικής Επανάστασης αποτέλεσε σημείο καμπής για την αλλαγή ολόκληρου του γεωπολιτικού χάρτη της ευρωπαϊκής ηπείρου».

Υπήρξε δε, όπως αναφέρει στο βιβλίο του «Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 και η παγκόσμια σημασία της» (Εκδ. Αιώρα), «αφετηρία της μετατόπισης από το μοντέλο των πολυεθνικών, απολυταρχικών αυτοκρατοριών, που επικρατούσε τον 18ο αιώνα, προς το μοντέλο της αυτοδιάθεσης των εθνικών κρατών, που τελικά επικράτησε τον 20ό αιώνα – με αντίκτυπο και σε πολλά άλλα μέρη του κόσμου».

Την ίδια αίσθηση με την «Ελλάδα» του Ντελακρουά, στη μάχη για ελευθερία, δίνει, κατά την Ντομινίκ ντε Φον-Ριόλ, και η θρυλική «Marianne», στον πίνακά του «Η Ελευθερία οδηγεί το λαό». Την αποτύπωσε, με τον ίδιο τρόπο, ένα χρόνο μετά τη δεύτερη Γαλλική Επανάσταση ή Trois Glorieuses ή Ιουλιανή Επανάσταση του 1830. Με τη γυμνόστηθη πλέον Γυναίκα – Σύμβολο «της γαλλικής δημοκρατίας και της ελευθερίας, να υψώνει τη σημαία με τα γαλλικά χρώματα και να οδηγεί το λαό στην εξέγερση. Ο Ντελακρουά», καταλήγει, «αναπαράστησε τη γαλλική Ελευθερία, βάσει της δουλειάς που είχε κάνει για την Ελληνική Επανάσταση».

Με βάση τις δύο γυναίκες της εξέγερσης, τη νικημένη Νίκη «Ελλάδα» και την μπροστάρισσα «Ελευθερία», δημιουργήθηκε και το εμβληματικό αμερικανικό Άγαλμα της Ελευθερίας (ντυμένο πλέον), ύψους 92 μέτρων, από το Γάλλο γλύπτη Φρεντερίκ Μπατορλντί, που μεταφέρθηκε από τη Γαλλία (ο Γάλλος ευρωβουλευτής Ραφαέλ Γκλικσμάν το ζητά τώρα πίσω από τους Αμερικανούς!) και συναρμολογήθηκε στο νησί Έλις της Νέας Υόρκης το 1885. Με στατικό μελετητή τον Γουστάβο Άιφελ!

Δύο χρόνια πριν την «Ελλάδα» του, ο Ευγένιος Ντελακρουά είχε προκαλέσει τις πρώτες, επιδραστικές, εντυπώσεις με τον καρπό του φιλελληνικού ενθουσιασμού του: με τη «Σφαγή της Χίου» (1824 – Scène des massacres de Scio). «Ο πίνακας αυτός αποτέλεσε έμπνευση και παρότρυνση για πολλούς από τους καλλιτέχνες της εποχής να ασχοληθούν με την Ελληνική Επανάσταση, αλλά επέτρεψε στο δημιουργό να καταξιωθεί σε ηλικία μόλις 26 ετών».

Για την ιστορία: Αντίγραφο της «Σφαγής της Χίου» (1822), που εκτίθεται στο Μουσείο του Λούβρου, υπήρχε στο Μουσείο της Χίου, αν και το 2009 είχε κριθεί ότι «δεν συμβάλλει στις ελληνοτουρκικές σχέσεις» και μεταφέρθηκε στην ιστορική Μονή Αγίου Μηνά (16ος αιώνας) του νησιού.

Καθώς είμαστε στο 1824 ας κάνουμε μία στάση. Σε ένα από τα ρακένδυτα, ξυπόλητα ορφανά της εποχής. Τον Λουκά από τη Λειβαδιά. Τον οποίο έσωσε από τις κακουχίες ο συνταγματάρχης Τζόναθαν Π. Μίλλερ, που έφτασε στην Ελλάδα μεταφέροντας ανθρωπιστική βοήθεια, έμαθε ελληνικά, φόρεσε φουστανέλα και, σύμφωνα με το συγγραφέα και πρόεδρο του «Συλλόγου των Αθηνών» Ελευθέριο Γ.Σκιαδά, πολέμησε και στο Μεσολόγγι. Το δε ελάχιστα μελετημένο βιβλίο του, «Η Κατάσταση της Ελλάδας» (1828 – The Condition Of Greece), περιέχει λεπτομέρειες για τα ορφανά του Αγώνα.

Ο μικρός Λουκάς υιοθετήθηκε από τον Αμερικανό συνταγματάρχη στην Αμερική, σπούδασε Νομικά, στρατεύθηκε στον Πόλεμο του Μεξικού και το 1853 εκλέχτηκε στο τοπικό κοινοβούλιο του Ουισκόνσιν, δίνοντας τα ονόματα Αθήνα, Αρκαδία και Μαραθώνας σε πόλεις που δημιουργήθηκαν στην περιοχή από μετανάστες.

Το 1891 «ο συνταγματάρχης κ. Λούκιος Μίλλερ», όπως κατέγραφαν οι εφημερίδες, ήταν ο πρώτος Έλληνας που εκλέχθηκε βουλευτής του Αμερικανικού Κογκρέσου.

Η ιστορία του έχει πολύ «ψωμί», όπως και η ιστορία του Ντελακρουά, που με τον χρωστήρα και τη φαντασία του αποτύπωσε πολλές εικόνες της Ελληνικής Επανάστασης, σε πίνακες σύμβολα του Αγώνα για ανεξαρτησία και ελευθερία, όπως «Η Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου».

Για φινάλε τούτης της ιστορίας, κρατάω μια σημαίνουσα φράση του ζωγράφου, οδηγό και στις σκοτεινές μέρες μας, όπως το φόντο στην «Ελλάδα» του:

«Θα δουλεύουμε ως την αγωνία του θανάτου. Τι άλλο μπορεί να κάνει κάποιος στον κόσμο, όταν έρχεται η στιγμή, που η πραγματικότητα δεν είναι στο ύψος του ονείρου;»

https://www.facebook.com/photo/?fbid=2094731047657018&set=a.270830533380421