Ο Δημήτρης Ηλιόπουλος, απόφοιτος του 1969, έστειλε σημειώσεις από το μάθημα του φιλόλογου Παναγιώτη Γκιόλμα του 1967. Να θυμίσουμε ότι ο Παναγιώτης Γκιόλμας, πού απεβίωσε στις 26 Ιουλίου 2014, δίδαξε επί 35 χρόνια στην Σχολή Αρχαία, Νέα, Ιστορία, αφού τα Λατινικά τα δίδασκαν οι Γερμανοί και συνταξιοδοτήθηκε την περίοδο 1989-90.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ, op. 049

Σημειώσεις του συγγραφέα – μαθητή τότε του Γυμνασίου – από τη διδασκαλία του φιλολόγου Παναγιώτη Γκιόλμα (06.10.–10.10.1967),που αν και αρκετά διαφορετικού χαρακτήρα και προτεραιοτήτων που έθετε, έπειθε για το μέγεθος της αξίας της πρώτης κατάκτησης του ελληνικού πνεύματος στη διαμόρφωση του ευρωπαϊκού και τουπαγκοσμίου πολιτισμού.

Πεζός λόγος:

1) Ιστορία (κοινωνικό γεγονός) = έπος

2) Ρητορεία (τέχνη της πειθούς) = δράμα

3) Φιλοσοφία (πρόβλημα κόσμου και ζωής) = λυρική ποίηση σημαίνει: αγάπη προς τη σοφία, αναζήτηση αλήθειας

Κλάδοι:

α) Γνωσιολογία (πρόβλημα: η ανθρώπινη γνώση)

β) Μεταφυσική (θεωρία) Πρόβλημα: οντολογικό ή κοσμολογικό (κοσμοθεωρία)

γ) Ηθική (πράξη) Πρόβλημα: ο τρόπος ζωής (βιοθεωρία)

Ελληνική φιλοσοφία: Γεννήθηκε στην Ιωνία, τον 7ο π.Χ. αιώνα.

Περίοδοι: α) Κοσμολογική, β) Ανθρωπολογική, γ) Ηθική

Α. Κοσμολογική περίοδος

Φιλόσοφοι οι Ίωνες, κέντρα η Μ. Ασία και η Ν. Ιταλία (7ος, 6ος, 5ος π.Χ. αιώνας).

Θέμα: Η πρωταρχική ύλη του κόσμου

Θαλής: ύδωρ

Αναξίμανδρος: άπειρον

Αναξιμένης: αήρ

Ηράκλειτος: πυρ

Πυθαγόρας: αριθμοί

Παρμενίδης: το είναι

Εμπεδοκλής: πυρ, γη, αήρ, ύδωρ, Γένεσις, Φθορά

Αναξαγόρας: νους

Λεύκιππος-Δημόκριτος: οι άτομοι και το κενόν

Β. Ανθρωπολογική περίοδος

Φιλόσοφοι σοφιστές και συντηρητικοί: Σωκράτης, Πλάτων, Αριστοτέλης. Κέντρο η Αθήνα (5ος, 4ος π.Χ. αιώνας).

Θέμα: Ο άνθρωπος, ο εσωτερικός κόσμος.

Διδασκαλία με αμοιβή. Έρευνα γνωστικής ικανότητας. Υπάρχει μόνον υποκειμενισμός («Πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος»). Οι σοφιστές ήταν ικανοί: «τον κρείττω λόγονήττω ποιείν» και αντίστροφα (δίκαιον-άδικον, αληθές-ψευδές, ωραίον-άσχημον), υπάρχει ωφελιμιστικός εγωισμός.

Διδασκαλία πράξης στη ζωή και διακυβέρνησης της πολιτείας. Διδασκαλία γραμματικής,μαθηματικών, λογικής, ρητορικής, ψυχολογίας, φιλοσοφίας. Οι νέοι γίνονται ικανοί«δεινοί λέγειν και πράττειν», ικανοί ρήτορες και πολιτικοί.

Θετική πλευρά: πνευματική εξέλιξη, φιλελευθερισμός.

Αρνητική πλευρά: κλονισμός πίστης, επιστήμης, θρησκείας, ηθικής, πολιτείας.

Γνωστοί σοφιστές: Πρωταγόρας, Πρόδικος, Γοργίας, Ιππίας.

Σοφιστής σημαίνει σοφός, αργότερα σκεπτικιστής, εριστικός, δικολάβος.

ΣΩΚΡΑΤΗΣ

Έζησε στην Αθήνα (469-399), γιος του Σωφρονίσκου και της Φαιναρέτης. Δίδασκε στα γυμναστήρια χωρίς αμοιβή. Δεν έγραφε. Αντίπαλος των σοφιστών, μετριόφρων,πνευματώδης, είρων, ανεξίκακος.

Πηγές του οι Ξενοφών, Πλάτων, Αριστοτέλης.

Κατά του φαινομενισμού, πίστευε στην ύπαρξη αντικειμενικής αλήθειας. Η παντογνωσίατον οδηγεί στο «εν οίδα, ότι ουδέν οίδα». Μέθοδός του φιλοσοφική η διαλεκτική(ερώτηση-απάντηση) σε δύο στάδια:

1) Σωκρατική ειρωνεία: προσποίηση αγνοίας από το Σωκράτη, επιθυμία του μάθησηςαπό το συνομιλητή, απόδειξη και ομολογία της αγνοίας του δευτέρου.

2) Σωκρατική μαιευτική: (επαγωγή-διαίρεση). Ο Σωκράτης ξεκινάει από τα γνωστά καισυγκεκριμένα και προχωράει στα γενικά και αφηρημένα (εισηγητής της εννοιολογίας).

Υπάρχει ηθική συνείδηση και αποκαλύπτεται με τη μόρφωση («γνώθι σ’ αυτόν»). Ηαρετή είναι γνώση, διδαχή («ουδείς εκών κακός»). Η ηθική είναι η επιστήμη τουαγαθού, πνευματική κόρη του Σωκράτη. Τα αγαθά είναι η ευτυχία, υπέρτατοαντικείμενο κάθε φιλοσοφίας. Εισάγοντας την εννοιολογία, προάγοντας τη διαλεκτική,θεμελιώνοντας την ηθική, ο Σωκράτης υπήρξε πρόδρομος του Χριστιανισμού. Οθάνατός του επισφράγισε τις ιδέες του.

Κατήγοροι του Σωκράτη: α) σοφιστές, β) τριανδρία: Μέλητος, Άνυτος, Λύκων, γ)λαός-πολιτικοί, δ) αριστοκράτες

Γραφή: Αδικεί Σωκράτης, ους μεν η πόλις νομίζει Θεούς, ου νομίζων, έτερα δε δαιμόνιακακά εισηγούμενος˙ αδικεί δε και τους νέους διαφθείρων. Τίμημα θάνατος.

Κατηγορίες:

α) νεωτεριστής: αερολόγος, μυστικιστής (Αριστοφάνη «ΝΕΦΕΛΑΙ»)

β) ασεβής: άρνηση παλιών Θεών, εισήγηση νέων, «δαιμόνιον»

γ) σοφιστής: διαλεκτική, ειρωνεία

δ) διαφθορέας: (των νέων, π.χ. Αλκιβιάδης, Κριτίας)

Ουσιαστικά αίτια κατηγορίας:

α) επαγγελματικά (σοφιστές)

β) πολιτικά (λαός, πολιτικοί)

γ) ψυχολογικά (αγέρωχη και ειρωνική στάση του Σωκράτη στη δίκη).

ΠΛΑΤΩΝ

Έζησε κυρίως στην Αθήνα (427-347).

Ιδεαλιστής. Πίστη στην αθανασία της ψυχής. Εισηγητής της θεωρίας των ιδεών.

Υπάρχουν 2 κόσμοι: ο αισθητός (γήινος) και ο νοητός (ιδέαι), αιώνια πρότυπα τωνπρώτων και κυβερνήτες τους. Ο αισθητός κόσμος έλκεται στην τελειότητα, δηλαδή στιςιδέες. Ο Σωκράτης από τα πράγματα φτάνει στις έννοιες, ο Πλάτων από τα πράγματακαι τις έννοιες στις ιδέες.

Αισθητός κόσμος: γήινα, φθαρτά, εφήμερα, είδωλα

Νοητός κόσμος: ιδέες, άφθαρτα, αιώνια, πρότυπα

Έργο της φιλοσοφίας είναι η γνώση των ιδεών (Πλατωνικός έρως: πόθος της ψυχής ναφτάσει με τη φιλοσοφία τον κόσμο των ιδεών). Θάνατος είναι η απολύτρωση της ψυχήςαπό τα πρόσκαιρα γήινα δεσμά και η μετάβαση στον κόσμο των ιδεών.

Διαίρεση και αντιστοιχία ψυχής και πολιτείας από τον Πλάτωνα:

ΨΥΧΗ

Λογιστικόν (νους, σοφία)

Θυμοειδές (καρδία, ανδρεία)

Επιθυμητικόν (σπλάχνα, σωφροσύνη)

ΠΟΛΙΤΕΙΑ

Βουλευτικόν (άρχοντες)

Πολεμικόν (φρουροί)

Χρηματιστικόν (τεχνίτες, δούλοι)

Βασικές αρετές: σοφία, ανδρεία, σωφροσύνη. Κορυφαία δικαιοσύνη η εναρμόνιση τωντριών. Το ΛΟΓΙΣΤΙΚΟΝ και το ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΟΝ άρχουν. Το ΘΥΜΟΕΙΔΕΣ και το ΠΟΛΕΜΙΚΟΝ υπακούουν. Και τα δύο κατευθύνουν το ΕΠΙΘΥΜΗΤΙΚΟΝ και το ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΙΚΟΝ.

Ο Πλάτων ήταν συντηρητικός και αριστοκράτης. Απέτυχε στην πολιτική πράξη.Αντίληψή του ήταν ότι οι πόλεις θα ευτυχήσουν, όταν ή οι φιλόσοφοι βασιλέψουν, ήόταν οι βασιλιάδες φιλοσοφήσουν.

Ανέπτυξε τη διαλεκτική μέθοδο έρευνας. Διάκριση βάθους-επιφανείας, διαρκούςπροσκαίρου, αφθάρτου-φθαρτού.

Η γλώσσα του είναι ποιητική, η φαντασία τουδημιουργική, η δεινότητά του ρητορική, κλπ.

Μεγάλη η επίδρασή του στους νεώτερους.