Ο Γεράσιμος Μονοκρούσος εντόπισε ένα αφιέρωμα (απόσπασμα από την ομιλία) του Καθηγητή Δημήτρη Τομπαΐδη, Πρέδρου της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών (1990-2010) στο facebook:
21 Οκτωβρίου 2007
Φιλολογικό μνημόσυνο για τον Οδυσσέα Λαμψίδη
ΜΝΗΜΗ ΟΔΥΣΣΕΑ ΛΑΜΨΙΔΗ
Νέα Σμύρνη, 21-10-2007
[Απόσπασμα από την ομιλία του Καθηγητή Δημητρίου Τομπαΐδη]
«Η Επιτροπή Ποντιακών Μελετών δεν μπορούσε να αγνοήσει ή να μείνει απαθής μπροστά στο γεγονός του θανάτου του Οδυσσέα Λαμψίδη, ενός έγκριτου φιλολόγου και βυζαντινολόγου διεθνούς εμβέλειας, και ενός από τους σημαντικότερους προέδρους της. Ο θάνατός του μας λύπησε βαθιά και μας καταστενοχώρησε όλους, γιατί χάθηκε ένας πολύ σημαντικός άνθρωπος και ένας εξαίρετος επιστήμονας. Μοναδική παρηγοριά μας αποτελεί το σπουδαίο, σε ποσότητα και ποιότητα, έργο του – αδιάψευστη μαρτυρία για τον άνθρωπο Οδυσσέα Λαμψίδη και για τη δράση του εν ζωή. Έτσι αυτή η σημερινή λιτή – αλλά ουσιαστική, ελπίζω – εκδήλωση της Ε.Π.Μ. αποτελεί φόρο τιμής και μνήμης στον διακεκριμένο επιστήμονα και για πολλά χρόνια λαμπρό πρόεδρο της Επιτροπής μας, η οποία ευτύχησε να έχει έναν πρόεδρο του αναστήματός του.
…
Ο Οδυσσέας Λαμψίδης ευτύχησε να διαδεχθεί δύο μεγάλους προέδρους της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών: Τον πρώτο πρόεδρό της Μητροπολίτη Τραπεζούντας και έπειτα Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και πάσης Ελλάδος Χρύσανθο Φιλιππίδη, έναν λαμπρό ιεράρχη και πνευματική φυσιογνωμία παγκόσμιας διάστασης, και τον δεύτερο πρόεδρο αρχιμανδρίτη Άνθιμο Παπαδόπουλο, έναν προικισμένο ερευνητή της ελληνικής γλώσσας, ιδιαίτερα των διαλέκτων της και όλως ιδιαιτέρως της ποντιακής, ο οποίος διαδέχτηκε τον μεγάλο μας γλωσσολόγο Γεώργιο Χατζιδάκη στη διεύθυνση του Αρχείου του Ιστορικού Λεξικού της Ακαδημίας Αθηνών. Παρ’ όλα αυτά, η προεδρεία του Οδυσσέα Λαμψίδη όχι μόνο δεν επισκιάστηκε από την αίγλη των προηγούμενων προέδρων της Ε.Π.Μ. αλλά έδωσε νέο περιεχόμενο και προσανατολισμό στις ερευνητικές και επιστημονικές αναζητήσεις της, έτσι που ανέδειξε την Ε.Π.Μ. σε επιστημονική εταιρεία διεθνούς αξιοπιστίας και εμβέλειας.
…
Η πολύχρονη διακυβέρνηση της Ε.Π.Μ. από τον Οδυσσέα Λαμψίδη (1962-1989) υπήρξε στιβαρή, το κύρος του ως προέδρου ήταν αδιαμφισβήτητο, και η Επιτροπή κατά την προεδρία του είδε λαμπρές ημέρες. Ότι αυτό αποτελεί αναμφισβήτητη πραγματικότητα και όχι επαινετικό ισχυρισμό της σημερινής ημέρας αποδεικνύεται και από το πλήθος (φυσικά και την ποιότητα) των εκδόσεων του περιοδικού «Αρχείον Πόντου» και των Παραρτημάτων του που εκδόθηκαν επί των ημερών του (Αναφέρω συγκεκριμένα ότι εκδόθηκαν οι τόμοι από τον 24ο μέχρι τον 42ο του «Αρχείου Πόντου» και τα Παραρτήματα από το 4ο μέχρι το 17ο.) Αποδεικνύεται από τον οραματισμό και την υλοποίηση, με τη συνδρομή μελών της Επιτροπής και άλλων οικονομικών παραγόντων, της «Στέγης Κειμηλίων του Ελληνισμού του Πόντου» – ενός ιδρύματος που αναβάθμισε τις εργασίες και την αξιοπρεπή παρουσία της Ε.Π.Μ., η οποία, από τα δύο καμαράκια της οδού Κολοκοτρώνη 25, μεταφέρεται στις άνετες αυτές εγκαταστάσεις, με τους ιδιαίτερους χώρους για βιβλιοθήκη, μουσείο, διαλέξεις, γραφείων και συνεδριάσεων του Δ.Σ., καθώς και αποθήκευσης των εκδόσεών και του αρχειακού υλικού.
…
Ο Οδυσσέας Λαμψίδης αισθάνθηκε την ευθύνη ως πρόεδρος της Ε.Π.Μ. να παρακινήσει νέους επιστήμονες να ασχοληθούν με την έρευνα και μελέτη θεμάτων που σχετίζονται με τον Πόντο, ιδιαίτερα της ποντιακής διαλέκτου. Όπως δηλώνει ο ίδιος (ΑΠ 23, 1959, 199-205 κ.α.), “πολλάκις παρώτρυνα νέους φιλολόγους Ποντίους όπως ασχοληθώσιν επιστημονικώς εις μίαν τοιαύτην έρευναν, πολλάκις επροθυμοποιήθην να παράσχω αυτοίς πάσαν δυνατήν βοήθειαν». Ποια ήταν τα αποτελέσματα της προσπάθειάς του αυτής; Λέει ο ίδιος: “Δυστυχώς όμως ολίγοι επείσθησαν να ακολουθήσωσι την ανάντη και δυσχερή οδόν της επιστημονικής ερεύνης».
…
Όσο για το γλωσσολογικό και το φιλολογικό έργο του Οδυσσέα Λαμψίδη έχω να πω ότι ασχολήθηκε με βασικά θέματα της φιλολογικής επιστήμης, όπως είναι η κριτική έκδοση κειμένου, οι διορθώσεις σε προηγούμενες εκδόσεις κειμένων, τα μετρικά σχόλια, η ανάγνωση κωδίκων, τα χειρόγραφα, η ιστορία των κωδίκων κτλ. Αυτά αποτελούσαν ασχολίες των φιλολόγων την εποχή των “καλών ημερών» της επιστήμης τους, ενώ “όσο περνούν τα χρόνια οι φιλόλογοι ασχολούμαστε de minimis (με μικροπράγματα, χωρίς σημασία) – και καμιά φορά με αλλότρια της επιστήμης μας θέματα – αφήνοντας στους ξένους τη μεγάλη και καθαυτό φιλολογική μέριμνα” (Τιμητική εκδήλωση σ. 24) Ο Οδυσσέας Λαμψίδης, συνεχίζοντας την παράδοση λαμπρών φιλολόγων, μάς έδωσε το μέτρο των ικανοτήτων του σε καθαρώς φιλολογικές ενασχολήσεις. Παραλείποντας πλήθος άλλα παραδείγματα, θυμίζω σχετικά την εργασία του «Σχόλια εις την ‘ακουστικήν’ μετρικήν βυζαντινών στιχουργών ιαμβικού τριμέτρου» (ΑΠ 31, 1971/72, σελ. 235-340), όπου ασχολείται με τους βυζαντινούς ιαμβογράφους Γεώργιο Πισίδη, Θεοδόσιο Διάκονο, Νικόλαο Μουζάλωνα, Κωνσταντίνο Μανασσή, χρονικογράφο Εφραίμ, Ανδρέα Λιβαδηνό και Ιωσήφ Βρυέννιο. Διαβάζοντας την εργασία του αυτή, «ο αναγνώστης, λέει ο ίδιος, δύναται να έχη προ οφθαλμών την εξέλιξιν του βυζαντινού ιαμβικού τριμέτρου από του 7ου μέχρι και του 15ου αιώνος».
…
Σε όλες τις φιλολογικές εργασίες του Οδυσσέα Λαμψίδη είναι περισσότερο από εμφανής και η στέρεη γλωσσική του κατάρτιση σε όλες τις περιόδους της ελληνικής αλλά και, ιδιαίτερα, η άρτια γνώση της ποντιακής διαλέκτου. Εδώ θα θυμίσω, περιοριζόμενος σε μία από τις πρώτες δημοσιευμένες στο «Αρχείον Πόντου» εργασίες του με τίτλο «Γλωσσικά σχόλια εις μεσαιωνικά κείμενα του Πόντου» (ΑΠ 17, 1952, σελ. 227-238), όπου “η άρτια γνώση της ποντιακής οδηγεί τον Οδυσσέα Λαμψίδη να διορθώσει ένα πλήθος σφαλμάτων και εσφαλμένων αναγνώσεων στα περίφημα πια έγγραφα της Μονής Βαζελών, που έχουν εκδοθεί στα 1927 στο Λένινγκραντ (Th. Ouspensky – V. Bénéchévitch, Actes de Vazèlon, Leningrad 1927). Ο Οδυσσέας Λαμψίδης παρατηρεί, πολύ σωστά, ότι και τα κείμενα αυτά θα βοηθούσαν στην ερμηνεία πολλών φαινομένων της σημερινής ποντιακής και, αντίστροφα, η γνώση της ποντιακής θα προλάβαινε πολλά σφάλματα της έκδοσης των εγγράφων” (Τιμητική εκδήλωση σελ. 26). «Πλείστα, γράφει, γλωσσικά φαινόμενα της νυν Ποντιακής διαλέκτου θα επεξηγούντο ευχερέστερον και καλύτερον, εάν ελαμβάνοντο κατά την έρευναν υπ’ όψιν τα εν λόγω κείμενα». Και ακόμα: «Η ύπαρξις των διαλεκτικών φαινομένων υπήρξεν ακριβώς ανυπέρβλητος δυσκολία διά την έκδοσιν ταύτην, της οποίας πολλά σφάλματα και παραναγνώσεις θα ηδύνατο να προλάβη η γνώσις του Ποντιακού ιδιώματος» (σελ. 229).
…
Ο Οδυσσέας Λαμψίδης τόλμησε να ξεφύγει από το αυστηρά επιστημονικό πλαίσιο των καθαυτό εργασιών του. Μπήκε στο χώρο της λογοτεχνίας και του θεάτρου και σαν συγγραφέας και σαν μελετητής. Σαν συγγραφέας γράφει, με το ψευδώνυμο Λυσσαίος Φωτεινός – που προήλθε από μεταφορά του ονόματος και του επωνύμου του– διηγήματα και θεατρικά έργα (ένα μονόπρακτο και ένα δράμα σε τρεις πράξεις). Στα έργα του αυτά ασχολείται με τον σημερινό άνθρωπο, με τα προβλήματα, τα ενδιαφέροντα και τις αγωνίες του. Σαν μελετητής δημοσιεύει αρκετές εργασίες για το ποντιακό θέατρο, τις οποίες ευτυχώς εξέδωσε συγκεντρωμένες στον τόμο «Γύρω στο ποντιακό θέατρο. Υπόσταση και ιστορία του (1922-1972», που έχει εκδοθεί σαν παράρτημα του “Αρχείου Πόντου» αριθμός 10. Στο προλογικό σημείωμα του τόμου γράφει: «Δεν προσπάθησα να γράψω ο ίδιος την ιστορία του Ποντιακού θεάτρου – με τα στοιχεία που έχουν μέχρι τώρα δημοσιευτεί η συγγραφή της ιστορίας αυτή δεν είναι καθόλου εύκολη – αλλά να δημοσιεύσω όσο το δυνατόν περισσότερα ελεγμένα στοιχεία – βιβλιογραφία, ειδήσεις και πληροφορίες – για να προωθήσω και να διευκολύνω αυτόν που θα ήθελε να γίνει ο ιστορικός του Ποντιακού θεάτρου».
…
Είμαι βέβαιος ότι η μνήμη του θα είναι αιώνια.»
Δημήτρης Τομπαΐδης,
Πρόεδρος της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών (1990-2010)
