Την Κυριακή 18.10.2020 δημοσιεύτηκε στο ΒΗΜAgazino, το το ένθετο περιοδικό του ΒΗΜΑτος μία συνέντευξη της Αλεξάνδρας Βοβολίνη στην Έρη Βαρδάκη με αφορμή και την συμπλήρωση 1000 τευχών της Οικονομικής Επιθεώρησης, που πρωτοεκδόθηκε το 1934 με τίτλο “Βιομηχανική Επιθεώρηση”.
Η εκδότρια της «Οικονομικής Επιθεώρησης», του πρώτου οικονομικού περιοδικού που δημιουργήθηκε στην Ελλάδα, και διευθύντρια των εκδόσεων «Κέρκυρα – Εconomia Publishing» μιλάει για το μέλλον του βιβλίου και του οικονομικού περιοδικού Τύπου, καθώς και για την ιστορική κληρονομιά της.
“Ως παιδί έκανα μικρές διορθώσεις για το περιοδικό. Αν καθόμουν πάνω από δύο ώρες η πληρωμή μου ήταν μισή δραχμή. Ακόμη το κρατάω αυτό: δεν μπορώ να δω ορθογραφικό λάθος”
Συναντιόμαστε στα ιστορικά γραφεία του περιοδικού «Οικονομική Επιθεώρηση» και των εκδόσεων «Κέρκυρα – Εconomia Publishing» του ομίλου Εconomia στο κέντρο της Αθήνας. Στην είσοδο παρατηρούμε ιστορικά εξώφυλλα του περιοδικού που ιδρύθηκε το 1934 υπό το όνομα «Βιομηχανική Επιθεώρησις» και σήμερα, έπειτα από 86 χρόνια κυκλοφορίας, συμπληρώνει 1.000 τεύχη. Η Αλεξάνδρα Βοβολίνη, η δημιουργική κυρία των οικονομικών εκδόσεων, με υποδέχεται στο γραφείο της. Η ίδια το 1990 πήρε τη σκυτάλη της έκδοσης του ιστορικού αυτού περιοδικού από τον θείο της, τον δημοσιογράφο Σπύρο Βοβολίνη, και μέσα σε αυτά τα 30 δύσκολα χρόνια κατάφερε όχι μόνο να το διατηρήσει, αλλά και να το εκσυγχρονίσει, ενώ παράλληλα το 1996 ίδρυσε τις εκδόσεις «Κέρκυρα – Εconomia Publishing».
Ένα ιστορικό περιοδικό
Παρατηρώ τις ιστορικές φωτογραφίες στη βιβλιοθήκη της: στιγμές από τη βιομηχανική ιστορία της Ελλάδας, από την εποχή που οι Αγγελόπουλοι, οι Κανελλόπουλοι, ο Μποδοσάκης έβαζαν τις βάσεις για την εκβιομηχάνιση της χώρας. Η Αλεξάνδρα Βοβολίνη, κόρη του δημοσιογράφου, συγγραφέα και πολιτικού Κωνσταντίνου Βοβολίνη (1913-1970) και ανιψιά του ιδρυτή της έκδοσης «Βιομηχανική Επιθεώρησις» Σπύρου Βοβολίνη (1910-1995), φέρει μια ιστορική κληρονομιά. Τα δύο αδέλφια Βοβολίνη, με καταγωγή από την Κέρκυρα, ξεκίνησαν ως εφημεριδοπώλες όταν ήταν ακόμη μαθητές. Ορφανοί από πατέρα, ο οποίος ήταν νομικός και πέθανε ξαφνικά το 1921, αγωνίστηκαν σκληρά, σπούδασαν στη Νομική Αθηνών και κατάφεραν να πρωταγωνιστήσουν στην πολιτική και δημοσιογραφική ζωή του τόπου.
Τα πρώτα χρόνια
«Γεννήθηκα σε ένα περιβάλλον πολύ εξωστρεφές» αναφέρει η Αλεξάνδρα Βοβολίνη. «Θυμάμαι ως παιδί παρέες πολιτικές και ακαδημαϊκές στο σπίτι. Ηταν ένα ανοιχτό περιβάλλον σε όλους, ανεξαρτήτως πολιτικής τοποθέτησης. Ημουν μοναχοπαίδι, αλλά και το μοναδικό παιδί της οικογένειας. Ο θείος μου ο Σπύρος δεν απέκτησε παιδιά. Ηταν για εμένα ο δεύτερος πατέρας μου. Ετσι τα έφερε άλλωστε και η ζωή, καθώς έχασα τον πατέρα μου πολύ νωρίς, το 1970».
Η ίδια θυμάται τον θείο της να την παίρνει από το χέρι κοριτσάκι 12 ετών μαζί του στη Γενική Συνέλευση της Τράπεζας της Ελλάδος, αλλά και σε εγκαίνια εργοστασίων. «Μέναμε σε μια πολυκατοικία της Ενωσης Συντακτών κοντά στην πλατεία Μαβίλη. Πήγαινα σχολείο στο Μαράσλειο. Κατηφορίζαμε περπατώντας με τον πατέρα μου πολλές φορές μετά το σχολείο στα γραφεία του περιοδικού. Βρίσκονταν τότε στην οδό Ηρώδου Αττικού 5. Εκεί με θυμάμαι να περνάω Σαββατοκύριακα, γιορτές. Ως παιδί έκανα μικρές διορθώσεις για το περιοδικό. Αν καθόμουν πάνω από δύο ώρες η πληρωμή μου ήταν μισή δραχμή. Ακόμη το κρατάω αυτό: δεν μπορώ να δω ορθογραφικό λάθος».
Η ίδια σπούδασε Νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και συνέχισε με master στο Ναυτιλιακό Δίκαιο στο University College London. «Ο θείος μου έλεγε: «Aλεξανδράκι, πρώτα η οικογένεια και μετά η εργασία», αλλά το μικρόβιο για αυτή τη δύσκολη και καθόλου αποδοτική οικονομικά δουλειά ήταν μέσα μου. Ξέρετε, η «Βιομηχανική Επιθεώρησις» ήταν το πρώτο οικονομικό περιοδικό της Ελλάδας, γνώρισε την ακμή του από τα μέσα της δεκαετίας του 1950 μέχρι και το 1980. Εγώ ζούσα τότε στη Μεγάλη Βρετανία. Με τον πρώην σύζυγό μου, τον εφοπλιστή Θανάση Λασκαρίδη, δημιουργήσαμε μια όμορφη οικογένεια με πέντε παιδιά. Η επιθυμία να γυρίσω στον τόπο μου ήταν πολύ έντονη. Δεν ήθελα να είμαι μακριά από ένα περιβάλλον στο οποίο ένιωθα ότι είχα να προσφέρω. Επιπλέον, ήθελα τα παιδιά μας να γίνουν ελληνόπουλα».
Η ίδια ανέλαβε τo 1990 το περιοδικό, το οποίο από το 1994 έως και σήμερα κυκλοφορεί πανελλαδικά και στα περίπτερα. Η ονομασία του αρχικά έγινε σύνθετη, δηλαδή «Οικονομική και Βιομηχανική Επιθεώρηση», για να λάβει τελικά τον τίτλο «Oικονομική Επιθεώρηση» το 2004. «Είναι βαριά αυτή η κληρονομιά» παραδέχεται. «Και στη χρονική περίοδο που βρισκόμαστε αναρωτιόμαστε πώς θα το κρατήσουμε ζωντανό, καθώς ο κόσμος αναζητεί άλλου είδους ενημέρωση, πιο επιφανειακή. Η απόφασή μας είναι να συνεχίσουμε στον δρόμο της ανεξάρτητης ενημέρωσης προσφέροντας εξειδικευμένο περιεχόμενο. Είμαστε παραδοσιακοί εκδότες, επιμένουμε στο χαρτί, αλλά η πρόβλεψή μου είναι ότι προοδευτικά θα περάσουμε στο «print on demand». Θα τυπώνουμε δηλαδή για όσους αγαπούν το χαρτί, ενώ οι ηλεκτρονικοί συνδρομητές θα αυξάνονται».
Η «Οικονομική Επιθεώρηση» διαθέτει την αποκλειστικότητα για την αναδημοσίευση άρθρων του «Economist» στην Ελλάδα από το 1976. Πρέπει να σημειωθεί ακόμη ότι η κυρία Βοβολίνη δημιούργησε το 1991 και το «Greek Business File», το μόνο περιοδικό για την ελληνική οικονομία και επιχειρηματικότητα στην αγγλική γλώσσα. «Ξέρετε, είμαστε τόσο λίγοι εκείνοι που τελικά μιλάμε ελληνικά. Θυμάμαι σε ένα επαγγελματικό ταξίδι του πρώην συζύγου μου κάποιοι φίλοι Κινέζοι μού είπαν: «Τι ωραία, είστε 10 εκατομμύρια! Πώς λέγετε λοιπόν η πόλη που κατοικείτε όλοι σας; Αθήνα;». Eίναι σημαντικό να γράφουμε για το πώς έκλεισαν οι βιομηχανίες μας ή πώς μεταλλάχθηκαν και πέρασαν σε άλλα χέρια. Αλλά τα τελευταία 20 χρόνια έχει αναδυθεί μια καινούργια επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα βασισμένη στην τεχνολογία. Αυτά είναι άγνωστα στοιχεία για τους ξένους, και αυτό θέλουμε να αναδείξουμε».
Βιβλία για αναγνώστες με απαιτήσεις
Την ίδια στιγμή, έντονη είναι και η παρουσία των εκδόσεων «Κέρκυρα – Εconomia Publishing». «Θα έλεγα ότι τα τελευταία χρόνια εκδώσαμε βιβλία που άλλοι εκδότες είχαν απορρίψει. Βιβλία που μιλούσαν για την παρακμή του πολιτικού συστήματος, για τα αίτια της κρίσης, μιας κρίσης που είχε ξεκινήσει πολύ παλαιότερα από όσο αναγνωρίζουμε. Ηθελα να βγάλω όλες αυτές τις πτυχές των κακώς κειμένων της ελληνικής κοινωνίας, σε μια εποχή που δεν ήταν καθόλου δημοφιλής αυτή η οπτική. Και σε αυτή την κατεύθυνση συνεχίζουμε: της καταγραφής αλλά και των προτάσεων βελτίωσης. Ως λαός, μας είναι δύσκολο να ακούμε σκληρές αλήθειες. Τα μνημόνια τα προκαλέσαμε μόνοι μας γιατί καμία κυβέρνηση δεν είχε το θάρρος να πει ξεκάθαρα πού οδηγούμασταν. Ισως το πιο ρεαλιστικό βιβλίο που εκδώσαμε αυτά τα χρόνια ήταν το «Τα φάγαμε όλοι μαζί… και συνεχίζουμε να τα τρώμε» του Θεόδωρου Πάγκαλου. Θέλω να πιστεύω ότι η νέα γενιά έχει συνειδητοποιήσει αυτές τις χρόνιες κακοδαιμονίες και δεν θα συνεχίσει σε αυτόν τον δρόμο. Θα μείνει στον τόπο και θα παλέψει να τις διορθώσει».
Βέβαια, πέρα από τα βιβλία με οικονομοτεχνικό περιεχόμενο, κυκλοφορούν ακόμα από τις εκδόσεις η «Ελένη» του Νίκου Γκατζογιάννη, το λεύκωμα «Μελίνα, Κυριακή για πάντα» με κείμενα, φωτογραφίες και όλες τις αφίσες των ταινιών της μεγάλης Ελληνίδας, αλλά και το λεύκωμα «Μίκης Θεοδωράκης: Οι αφίσες μου», καθώς και το βιβλίο του πρώην Προέδρου της Δημοκρατίας Χρήστου Α. Σαρτζετάκη για την υπόθεση Γρηγορίου Λαμπράκη «Επιτελών το καθήκον μου». Από το 2016 συνεργάζονται στενά με τη Νομική Βιβλιοθήκη η οποία και φροντίζει για τη διανομή όλων των βιβλίων τους.
Το Μεγάλο Βιογραφικό Λεξικό και το αρχείο Βοβολίνη
Πλούσια πηγή άντλησης στοιχείων αποτελεί και το «Μέγα Ελληνικόν Βιογραφικόν Λεξικόν», το έργο ζωής του πατέρα της Αλεξάνδρας Βοβολίνη. Περιέχει 400 βιογραφίες τραπεζιτών, οικονομολόγων, επιχειρηματιών και ακαδημαϊκών με πολύτιμα στοιχεία τα οποία συγκέντρωσε ο Κωνσταντίνος Βοβολίνης έπειτα από ενδελεχή έρευνα από το 1958 έως το 1962. Το πεντάτομο αυτό έργο κυκλοφόρησε σταδιακά ως ένθετο στη «Βιομηχανική Επιθεώρηση» και βραβεύθηκε από την Ακαδημία Αθηνών.
Το Αρχείο Βοβολίνη θεωρείται μία από τις πιο σημαντικές πηγές για τη σύγχρονη οικονομική και πολιτική ιστορία του τόπου. Μέσα από το πλούσιο υλικό του έχουν προκύψει αξιοσημείωτες εκδόσεις, όπως ο σημαντικός τόμος «Οι ελληνικές επιχειρήσεις από τον 20ό στον 21ο αιώνα», αλλά και ο τόμος «Σύνδεσμος Ελληνικών Βιομηχανιών 1907-2007» κατά ανάθεση του ΣΕΒ. «Τα δύο αδέλφια δεν πετούσαν ούτε χαρτάκι» λέει γελώντας η Αλεξάνδρα Βοβολίνη, και αυτή την εποχή προετοιμάζει την κυκλοφορία ενός βιβλίου που συγκεντρώνει την αλληλογραφία των αδελφών Βοβολίνη με τη μητέρα τους στη διάρκεια του Ελληνοϊταλικού Πολέμου.
Το 2012 η σειρά των 2.653 φακέλων από την έρευνα του «Μεγάλου Ελληνικού Βιογραφικού Λεξικού», έπειτα από επεξεργασία και ταξινόμηση 20 ετών, δωρίστηκε στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα. Επίσης, το μεγαλύτερο μέρος του αρχείου, που περιλαμβάνει το υποαρχείο της «Βιομηχανικής Επιθεώρησης» έως το 1990, δωρίστηκε στην Τράπεζα της Ελλάδος τον Ιανουάριο του 2020 και εντάχθηκε στο Κέντρο Πολιτισμού, Ερευνας και Τεκμηρίωσης. «Στα γραφεία μας παραμένει το τρίτο και τελευταίο μέρος του αρχείου, το οποίο βρίσκεται υπό επεξεργασία. Τέλος, προγραμματίζουμε συγκεκριμένες δωρεές μέρους των 20.000 τόμων της βιβλιοθήκης μας, ενώ καταγράφουμε και το πλούσιο φωτογραφικό αρχείο μας» αναφέρει η κυρία Βοβολίνη.
Η ίδια είναι πραγματικά αεικίνητη, γεμάτη σχέδια για νέες εκδόσεις. Εφέτος μάλιστα, για 26η συνεχόμενη χρονιά, ο όμιλος Εconomia και το περιοδικό «Οικονομική Επιθεώρηση» διοργάνωσαν τον 26ο economia Φοιτητικό Διαγωνισμό, που έχει εξελιχθεί σε θεσμό, με φοιτητές δημόσιων και ιδιωτικών ιδρυμάτων στην Ελλάδα και το εξωτερικό να καταθέτουν εργασίες επί συγκεκριμένης θεματολογίας.
Λίγο πριν κλείσουμε τη συζήτησή μας τη ρωτώ πώς ως μητέρα πέντε παιδιών καταφέρνει να βρίσκει ισορροπία ανάμεσα σε επαγγελματική και οικογενειακή ζωή. «Δεν τα καταφέρνω πάντα» απαντά αφοπλιστικά. «Αισθάνομαι ότι τα παιδιά είχαν μεγάλα και δικαιολογημένα παράπονα. Αλλά νομίζω πλέον ότι είναι σε μια ηλικία ωριμότητας να καταλάβουν ότι με τόσο βαριά κληρονομιά δεν θα μπορούσα να είμαι μια κλασική μητέρα που θα έμενε στο σπίτι. Σήμερα έχουμε και έξι υπέροχα εγγόνια. Ως οικογένεια έχουμε αγγίξει ένα επίπεδο όπου πέρα από την αγάπη υπάρχει και ο σεβασμός για τις επιλογές του καθενός μας. Ακόμα και το διαζύγιο με τον σύζυγό μου ήρθε την ώρα που έπρεπε, ομαλά, και παραμένουμε όλοι μαζί μια δεμένη οικογένεια. Αν θα έπρεπε να βάλω ένα μότο στη ζωή μου θα ήταν ότι «ακινησία σημαίνει θάνατος». Θέλω να κοιτώ μπροστά σε όλα τα επίπεδα, πάντα στο επόμενο κεφάλαιο, δημιουργώντας αυτό που επιζητά η εποχή».
Ο Φεβρουάριος είναι ο δεύτερος μήνας του χρόνου. Έχει συνήθως 28 ημέρες εκτός της περίπτωσης των δίσεκτων ετών, δηλαδή αυτών που διαιρούνται με το 4, αλλά όχι μόνον αυτών: εξαιρούνται από τον κανόνα και οι αιώνες, που διαιρούνται με το 400 (!). Όταν λέμε “αιώνες” εννοούμε τις χρονιές που διαιρούνται με το 100, πχ το 1800, το 1900 το 2000.
Η εβδομάδα φιλοξενεί μία μεγάλη γιορτή, την επέτειο του Πολυτεχνείου. Γι’ αυτούς που ήταν τότε μαθητές, γι’ αυτούς που είχαν ήδη αποφοιτήσει, αλλά και για τους ακόμη μεγαλύτερους οι μέρες εκείνες ήταν μοναδικές, και όχι μόνον. Οι μέρες που ακολούθησαν μέχρι την πτώση της δικτατορίας είχαν κάτι, που οι γενιές που ακολούθησαν δεν θα μπορέσουν εύκολα να καταλάβουν, και οι γενιές που το έζησαν δεν θα το ξεχάσουν ποτέ.
Ο Άγγελος Κωβαίος δημοσίευσε ένα άρθρο στο ΒΗΜΑ της 18.10.2020: