Περιεχόμενα

Αντί προλόγου

1. Οι ρίζες του ρεμπέτικου ως μέρους του ελληνικού αστικού τραγουδιού 1

2. Ρέκβιεμ για το ρεμπέτικο 8

3. Η περιπλάνηση της πανδούρας–προπάππου του μπουζουκιού– στον ελλαδικό χώρο 17

4. Η μουσική παράδοση της Σμύρνης. «Αχ, Σμύρνη, μανούλα μου» 78

5. Το αστικό λαϊκό τραγούδι στην Ελλάδα. Η γεωπολιτική κατάσταση της Ελλάδας και των Βαλκανίων στο τέλος του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα 85

6. Η Ελλάδα της υποδοχής και της ενσωμάτωσης των προσφύγων της Σμύρνης στον κοινωνικό της ιστό 98

7. Τα ρεμπέτικα τραγούδια του Πολέμου, της Κατοχής και της Αντίστασης 120

Βιβλιογραφία 171

Παράρτημα Τα τραγούδια του Πολέμου και της Κατοχής 173

1. Γεια σας, φανταράκια μας

2. Το όνειρο του Μπενίτο

3. Ο αγύμναστος (Ο Μάρκος φαντάρος)

4. Μουσολίνι, άλλαξε γνώμη

5. Δεν με φοβίζει ο πόλεμος

6. Άκου, Ντούτσε μου, τα νέα (Ο Μπενίτο κάθε βράδυ)

7. Ο αποχαιρετισμός (Στον ύπνο σου την έβλεπες)

8. Ματσάκια πεντοχίλιαρα

9. Μπήκ’ ο χειμώνας

10. Του Κυριάκου το γαϊδούρι

11. Η λόγχη μας το θέλει

12. Σαλταδόρος

13. Όλα τα Ελληνόπουλα

14. Οι λαδάδες

15. Οι μαυραγορίτες

16. Στη σκλαβωμένη Ελλάδα μας

17. Κατοχή στην Τρούμπα

18. Χαϊδάρι

19. Επιδρομή στον Πειραιά

20. Χτίζουν και γκρεμίζουν κάστρα

Ο Κώστας Παπαηλιού, απόφοιτος του 1963, μας έστειλε ένα μήνυμα αναφέροντας ότι είναι εγγονός ενός γνωστού ρεμπέτη, του μεγάλου μπουζουξή Θανάση Μανέττα, στον οποίο αποδίδεται η πρώτη ηχογράφηση μπουζουκιού στην Ελλάδα το 1931 με τα “Δίστιχα του Μάγκα” και το “Καλέ μάνα, δεν μπορώ”. Δείτε μια σχετική δημοσίευση στο περιοδικό “Μετρονόμος”.

Ανήμερα των Χριστουγέννων του 2019 μετέδωσε η ΕΡΤ 2 σε επανάληψη ένα παλαιότερο επεισόδιο από την σειρά ¨Καλλιτεχνικό Καφενείο”. Είχε πρωτοπαιχτεί στην ελληνική τηλεόραση το 1986 με οικοδεσπότες τον Μίμη Πλέσσα, τον Κώστα Φέρρη και τον Βασίλη Τσιβιλίκα. Προσκεκλημένοι εκείνη την φορά μία ντουζίνα θρυλικά ονόματα του ελληνικού τραγουδιού: Στην φωτογραφία από αριστερά είναι οι Αλέκος Σακελλάριος, Γιώργος Μητσάκης, Απόστολος Καλδάρας, Κώστας Βίρβος, Μίμης Πλέσσας, Τάκης Μωράκης, ενώ την παρέα συμπηρώνουν, όπως θα δείτε και στο video της εκπομπής, οι Θάνος Σοφός, Μίμης Τραϊφόρος και τραγουδούν η Τζένη Βάνου, η Πόλυ Πάνου, η Κλειώ Δενάρδου, η Νάντια Κωνσταντοπούλου, τα Παιδιά απο την Πάτρα, η Χαρούλα Λαμπράκη, η Ζωή Κουρούκλη και άλλοι. Πολλοί από αυτούς δεν ζουν πιά, όπως επίσης κάποιοι συντελεστές της εκπομπής όπως ο σκηνοθέτης Νέστωρ Παβέλλας, ο σκηνογράφος Τάσος Ζωγράφος, η παραγωγός Άννα Πρετεντέρη κλπ.

Όσοι παρακολούθησαν σε προηγούμενα κείμενα την προετοιμασία της εκδήλωσης για τους Ρεμπέτες, που τόσο μεγάλη επιτυχία είχε, θα είχαν προσέξει και ένα άρθρο στο οποίο γινόταν συζήτηση γύρω από την ετυμολογία του όρου “ρεμπέτικο”. Είχαμε γράψει τότε ότι:

Με την ευκαιρία να αναφέρουμε ότι η ετυμολογία των λέξεων “ρεμπέτης” και “ρεμπέτικο” παραμένει μέχρι σήμερα ασαφής. Ψάχνοντας εντοπίσαμε ένα άρθρο που αναφέρει ότι: «Η λέξη “ρεμπέτικος” είναι παραφθορά της αρχαίας αλλά και της σύγχρονης λογίας “ρεμβαστικός” και προέρχεται από το ρήμα “ρέμβω” ή “ρεμβάζω” απ’ όπου και ο ρέμπελος = ο σπαταλών τον χρόνον αναιτίως, άρα αραχτός και αντικοινωνικός…».

Δείτε στο video πως ορίζουν “οι μεγάλοι” τον όρο ρεμπέτικο timecode 12:30 …

Όσοι τώρα θέλετε να δείτε την εκπομπή από την αρχή, δεν έχετε παρά να σύρετε τον pointer του video προς τα πίσω.

Με αφορμή μία δημοσίευση μας στο montags της 21.10.2019 σχετικά με την ετυμολογία των λέξεων “ρεμπέτης” και “ρεμπέτικο” άναψε τα αίματα. Είναι βέβαιο ότι η ετυμολογία του όρου συνοδεύεται από ερωτηματικά και παραμένει μέχρι σήμερα ασαφής. Ο Δημήτρης Ηλιόπουλος, απόφοιτος του 1969, μας έστειλε την δική του εκδοχή, ή μάλλον την εκδοχή του Ulf Bucheld.

Εμείς θα επαναλάβουμε έδώ την δημοσίευση στο montags, που ούτως ή άλλως έχει ενδιαφέρον, (θα την δείτε μετά από το σημείωμα του Δημήτρη) και που αναφέρει ότι: «Η λέξη “ρεμπέτικος” είναι παραφθορά της αρχαίας αλλά και της σύγχρονης λογίας “ρεμβαστικός” και προέρχεται από το ρήμα “ρέμβω” ή “ρεμβάζω” απ’ όπου και ο ρέμπελος = ο σπαταλών τον χρόνον αναιτίως, άρα αραχτός και αντικοινωνικός…».

Δείτε το άρθρο που δημοσιεύτηκε στις 11 Δεκεμβρίου 2013 στο ιστολόγιο του Νίκου Σαραντάκου με τίτλο: “Η ρεμπέτα, οι ρεμπέτες και το ρεμπέτικο”…

Για να συνεισφέρω και εγώ στη συζήτηση που έχει ξεκινήσει στο montags για την ετυμολογία της λέξης “μπουζούκι”, παραθέτω ένα απόσπασμα από το άρθρο στο περιοδικό “Μετρονόμος” από τον Σταύρο Κουρούση για τον παππού μου Θανάση Μανέττα, το οποίο πρόσφατα δημοσιεύθηκε στο montags.

Σημειωτέον ότι ο Κουρούσης θεωρείται ένας από τους σοβαρότερους ερευνητές για το ρεμπέτικο και έχει γράψει επί τούτου και ένα εξαιρετικό βιβλιο:

“ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΑΜΠΟΥΡΑ ΣΤΟ ΜΠΟΥΖΟΥΚΙ (+CD), Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΜΠΟΥΖΟΥΚΙΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΤΟΥ ΗΧΟΓΡΑΦΗΣΕΙΣ (1926-1932)”.

Φιλιά, Κώστας Παπαηλιού

https://www.politeianet.gr/books/9786188053847-kourousis-stauros-i-istoria-tis-ellinikis-mousikis-apo-ton-tampoura-sto-mpouzouki-protos-tomos-cd-348230

https://www.politeianet.gr/books/9786188053878-kourousis-stauros-i-istoria-tis-ellinikis-mousikis-apo-ton-tampoura-sto-mpouzouki-deuteros-tomos-cd-365759