Η Φωτεινή Ισιδωρίδου μας έστειλε φωτογραφίες της μητέρας της, της Μαριέττας Ράδοβιτς (Radovitch), η οποία ήταν απόφοιτος των χρόνων του Πολέμου στην Αραχώβης.

Στην φωτογραφία αριστερά η Μαριέττα Ράδοβιτς, φωτογραφημένη από την Nelly’s,την διάσημη φωτογράφο Έλλη Σουγιουλτζόγλου-Σεραϊδάρη, που υπέγραφε με την αγγλικό της όνομα, παρ΄ ότι Ελληνίδα και η οποία “έφυγε” από την ζωή τον Αύγουστο του 1998.

Βεβαίως, ιδιαίτερη θέση στο έργο της κατέχουν οι γυμνές ή ημίγυμνες φωτογραφίσεις στην Ακρόπολη της Μόνα Πάεβα (Mona Paeva), πρώτης μπαλαρίνας της Opera Comique, οι οποίες προκάλεσαν σκάνδαλο στην κοινωνία του μεσοπολέμου, όταν δημοσιεύθηκαν το 1929, στο γαλλικό περιοδικό Illustration.

στην φωτογραφία κάτω δεξιά η Μαριέττα Ράδοβιτς με την μητέρα της Madame Fofo Radovitch, γιαγιά της Φωτεινής Ισιδωρίδου

Ήρθε στα χέρια μας μία σπάνια φωτοτυπία με σημειώσεις (αγνώστου) μίας φωτογραφίας, η οποία ανήκει στην Miriam Preston, Αγγλίδα μαθήτρια, γεννημένη στην Τασμανία από Άγγλους γονείς, η οποία ήρθε στην Ελλάδα σε ηλικία 8 ετών. Η φωτογραφία χρονολογείται γύρω στο 1934/35, την έχει στείλει ο Γένιο Σαντορίνι, απόφοιτος του 1940 και υπάρχουν επάνω της χειρόγραφα γραμμένα τα ονόματα κάποιων μαθητών και μαθητριών, αλλά και του καθηγητή τους, Hans Wende, στην επάνω σειρά και της Miriam Preston κάτω αριστερά.

Διαβάζουμε επάνω: Xariklia Baitazi, Hans Wende, Evangelos Kofiniotis, Lella Sakellariou

Διαβάζουμε από κάτω: Miriam Preston, Verena Huber, Marga Ventewwi, Hans Kaleja (+1944), Rolf Reif (+1941), Genio Santorini, (dahinter: Jannis Tryphon), Gustav Walther, Dora Noppency, Irini Lytra.

να σημειώσουμε ότι η Irini Lytra είναι η αδελφή της Ευγενίας Λύτρα, εγγονή του μεγάλου ζωγράφου μας, που βρήκε φρικτό θάνατο στα Δεκεμβριανά, κάτι που μας επιβεβαίωσε και με ένα κείμενό του ο επίσης εικονιζόμενος Γένιο (Ευγένιος) Σαντορίνι, ο οποίος αναφέρει και τον Ευάγγελο Κοφινιώτη, που επίσης εικονίζεται.

Δείτε το κείμενο τουGenio Santorini: “Αναμνήσεις από την προπολεμική ΓΣΑ”…

Μία κουβέντα με την ΦωτεινήΙσιδωρίδου (*), κόρη του Κώστα Ισιδωρίδη και της Μαριέττας Ράδοβιτς, μας άνοιξε διάπλατα μία πόρτα και μας αποκάλυψε ιστορίες τελείως άγνωστες σε εμάς. Ένα βιβλίο του Πέτρου Μακρή-Στάικου, που δεν είναι απόφοιτός μας, με τίτλο “Ο αγαπημένος των θεών” και που αναφέρεται στα χρόνια της Κατοχής και το ιστορικό φαινόμενο που αργότερα ονόμασαν “Εθνική Αντίσταση”, περιστρέφεται γύρω από ένα ιστορικό πρόσωπο, τον Κίτσο Μαλτέζο.

Τρίτη 1η Φεβρουαρίου 1944. Στις 9.30′ το πρωί, δολοφονείται στο κέντρο της Αθήνας, μπροστά στο άγαλμα του Βύρωνα, ο Κίτσος Μαλτέζος, ο τελευταίος απόγονος του Στρατηγού Μακρυγιάννη, το χαρισματικό παιδί της γενιάς του ’40. Τη δολοφονία, που θυμίζει δράση τρομοκρατικής οργάνωσης, έχει αναλάβει ο ΕΛΑΣ Σπουδάζουσας. Έκτοτε το γεγονός θα μυθοποιηθεί και θα μεταμορφωθεί σε ένα από τα ισχυρότερα ταμπού της πρόσφατης ελληνικής ιστορίας. Η «Αριστερά» θα αρνείται επίμονα την οποιαδήποτε αναφορά σε μιαν από τις πιο σκοτεινές σελίδες της δράσης της, ενώ η σκληρή μετεμφυλιακή «Δεξιά» θα προσπαθήσει να αξιοποιήσει πολιτικά τον θάνατο ενός ανθρώπου που στην πραγματικότητα δεν της ανήκε. Ο Μαλτέζος θα πρωταγωνιστήσει στην υπόθεση δύο μυθιστορημάτων, στην “Τειχομαχία” του Θεόφιλου Φραγκόπουλου και στο “Χρονικό μιας σταυροφορίας” του Ρόδη Ρούφου.

Το βιβλίο ξεκινά από τα δώδεκα παιδιά που χάρισε η Αικατερίνη Σκουζέ στον Γιάννη Μακρυγιάννη, τον Στρατηγό και περνάει σιγά-σιγά στο Ζάππειο του Μεσοπολέμου, όπου μαζεύονται, σχεδόν καθημερινά, τα παιδιά, αγόρια και κορίτσια, από τα “καλά” σχολεία της Αθήνας: του “Μακρή”, το Πειραματικό, την “Ιόνιο Σχολή”, το “Γερμανικό Σχολείο” (σημ:την Γερμανική Σχολή της Αραχώβης),το “Κολλέγιο Αθηνών”και άλλα. Όλα συνοδεύονται απο τις δασκάλες τους.

Εκεί είναι οι αδελφοί Ίων και Άλεξ Ζαούσης, ο Ρόδης Ρούφος, ο Θεόφιλος Φραγκόπουλος, ο Πέτρος Παπαδάτος, η Νάτα Μελά, η Μαριέττα Ράδοβιτς, μερικοί θυμούνται αχνά και τη Μελίνα Μερκούρη. Κι ακόμη ο Παντιάς Σκαραμαγκάς, ο Νίκος Κυριαζίδης, ο Ζάχος Χατζηφωτίου, ο Βασίλης Παυλίδης, ο Νίκος Μομφεράτος, ο Στάμος Μακρής, ο Γεώργιος-Αλέξανδρος Μαγκάκης, ο Χριστόφορος Στράτος, ο Νίκος Φιλάρετος, … (σελ 39-40, όπου με έντονα στοιχεία οι μαθητές της Γερμανικής Σχολής). (**)

σελ. 43-44:

Μέχρι το 1938 η “Σχολή Μακρή” ή “Ελληνικόν Εκπαιδευτήριον” λειτουργούσε στον αριθμό 5 της οδού Ιπποκράτους, κοντά στην οδό Πανεπιστημίου. Κατά τη σχολική χρονιά 1938-1939 μεταστεγάστηκε σ’ ένα νεοκλασσικό αρχοντικό, γωνία Νεοδύτου Βάμβα και Βασιλίσσης Σοφίας, στο Κολωνάκι. Εκεί θα παραμείνει μέχρι την δεκαετία του ’60 (σημ: όταν μπήκαν οι Γερμανοί στην Αθήνα πολλά παιδιά μετακόμισαν από την Γερμανική στου “Μακρή”, όπως φαίνεται στο βιογραφικό του Βασίλη Μαυρίδη και άλλων).

… οι μαθητές του “Μακρή”προέρχονται από ένα ευρύ φάσμα μεσοαστικών και μεγαλοαστικών οικογενειών. Οι γονείς τους είναι στρατιωτικοί -ιδιαίτερη κάστα τότε- με πρόσφατα τα παράσημα των Βαλκανικών και των άλλων απελευθερωτικών πολέμων, αλλά, συχνά, και ρυθμιστές του πολιτικού βίου της χώρας-, ανώτεροι και ανώτατοι δημόσιοι υπάλληλοι, πανεπιστημιακοί, διπλωμάτες, γιατροί, δικηγόροι, εκδότες εφημερίδων, έμποροι, επιχειρηματίες, τραπεζίτες, βιομήχανοι και εφοπλιστές.Λίγοι απ’ αυτούς μένουν στο Κολωνάκι. Οι άλλοι σε αρχοντικά σπίτια στην Πλάκα, στα Εξάρχεια, στα Πατήσια και σε διάφορες περιοχές της παλιάς Αθήνας….

…Τα καλοκαίρια τους περνούν ξέγνοιαστα. Στην Κηφισιά και την Εκάλη -εδώ σχηματίζεται μία χωριστή παρέα από τους Κώστα Φιλίνη (σημ: πατέρα της Άννας Φιλίνη), Άρη Νικολετόπουλο, Κώστα Αξελό, Μανώλη και Αλέξανδρο Σκανδάλη, Άγγελο και Γρηγόρη Διαμαντόπουλο.

σελ. 89:

…Τώρα στην παρέα έχουν προστεθεί και παιδιά από το “Πειραματικό”, απόφοιτοι και αυτοί του 1940: Ο Γεώργιος-Αλ. Μαγκάκης (σημ: είχε φύγει από την Γερμανική και είχε πάει στο Πειραματικό), ο Αίας Μπακάλμπασης, με την αδελφή του την Άλκη -μεγάλο, τότε, έρωτα του Γιάννη Ξενάκη (σημ: φίλου του Απόστολου και του Ευάγγελου Πίτσου), και ο Μιχάλης Κουρουνιώτης.

σελ. 110-111:

…Στην πραγματικότητα, χωρίς να αμφισβητείται ο πατριωτισμός του, η συμβολή του Παναγιώτη Κανελλόπουλου στη συγκρότηση αστικών οργανώσεων πρέπει να θεωρηθεί αμφιλεγόμενη…Το ίδιο συνέβαινε και με νέους που επισκέπτονταν τον Κανελλόπουλο στην κατοικία του, όπως ο Γ.-Α.Μαγκάκης: Πήγαμε στο σπίτι του, ένα απλό ελληνικό σπίτι με αυλή, στο Μετς. Ήμαστε μια παρέα από φοιτητές. Δίπλα του καθόταν κάποιος άγνωστός μας. Μας μίλησε για ώρα πολλή αλλά φύγαμε απογοητευμένοι. Ούτε κουβέντα για δράση.Στον δρόμ της επιστροφής, μας συνόδευε ο άγνωστος που είχαμε βρει στο γραφείο του. Ήταν ο Περρίκος. Και όταν περνούσαμε το Ζάππειο, μας ρώτησε: “Σας άρεσαν αυτά που ακούσατε;” Όταν του απαντήσαμε αρνητικά, πρόσθεσε: “Ούτε κα μένα. Αλλά ξέρετε, υπάρχει κάποια οργάνωση…” Μετά από λίγο, όλοι ανήκαμε στην ΠΕΑΝ…

σελ.164:

…ιδρύουν στα μέσα Μαΐου του 1942 ένα αλληλοβοηθητικό σωματείο με την επωνυμία Ταμείο Απόρων Φοιτητών (ΤΑΦ). Σκοπός του η ενίσχυση των απόρων φοιτητών του Πανεπιστημίου Αθηνών…

… Πρωταγωνιστές στην κίνηση οι Κώστας Ισιδωρίδης, Μαριέττα Ράδοβιτς, Νταίζη Μπενβενίστε, Στάμω Τσαρούχη,…

σελ.165:

… ο Πρόεδρος του ΤΑΦ, ο Κώστας Ισιδωρίδης, βγάζει από την τσέπη του ένα χαρτί και αρχίζει την ανάγνωσή του απολογισμού “πεπραγμένων”…έναυσμα για την άγρια συμπλοκή…Την ώρα που οι πρώτοι αιμόφυρτοι εγκαταλείπουν την “υπόγα”, η Μαριέττα Ράδοβιτς, Ταμίας του ΤΑΦ, δέχεται την επίθεση του Άρη Νικολετόπουλου: στην τσάντα της βρίσκονται ο κατάλογος των μελών του σωματείου και τα κουπόνια εγγραφής, και τα δύο απραίτητα για την ΟΚΝΕ.

σελ. 236:

…κορίτσια, όπως η Άννα Πιπινέλη, η Καίτη Τσιτσεκλή και η Ξένη Σκουζέ(σημ:μαθήτρια της Σχολής και μητέρα της Ελίζας Παπαδάκη), που ποτέ δεν είχαν μπει στην κουζίνα του σπιτιού τους, γίνονται τώρα νοσοκόμες, κινούνται ανάμεσα στην αθλιότητα των προσφύγων, βοηθάνε, ταΐζουν τους ανήμπορους,…

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

(*) η Φωτεινή Ισιδωρίδου είναι κόρη του Κώστα Ισιδωρίδη και της Μαριέττας Ράδοβιτς, που τιμήσαμε στην εκδήλωση “Οι Απόφοιτοι του Πολέμου” το 2013

(**) όπως αναφέρει ο συγγραφέας στην εισαγωγή του βιβλίου (σελ. 15): Όσοι γεννήθηκαν λίγο πριν, κυρίως όμως λίγο μετά το 1920, ονομάστηκαν αργότερα “Η γενιά του ’40”. Στη διάρκεια του 20ου αιώνα αποτέλεσαν την τελευταία -σημαδεμένη από τον αριθμό μιας από τις δεκαετίες του- “επώνυμη” γενιά, και τούτο γιατί η ενηλικίωσή τους συνέπεσε με τον ελληνοϊταλικό πόλεμο και τα όσα επακολούθησαν.

Σε σχέση με τις προηγούμενες, η γενιά του ’40 έμοιαζε προνομιούχα: Έζησε κάπου δεκαοχτώ χρόνια ειρήνης (1922-1940) σε μία Ελλάδα με παγιωμένα σύνορα, αναπτυσσόμενη οικονομία και πρωτόγνωρο εκσυγγχρονισμό σε πολλούς τομείς κοινωνικής δραστηριότητας. Τα παιδιά εκείνα γνώρισαν τη ραγδαία πρόοδο της επιστήμης, της τεχνολογίας και της βιομηχανίας μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, ήταν τα πρώτα που άκουσαν ραδιόφωνα, αντίκρισαν αεροπλάνα και υδροπλάνα να πετούν πάνω από την Ακρόπολη, μιλησαν στο τηλέφωνο, είδαν ομιλούντα κινηματογράφο…

Επίσης:

Ένα αφιέρωμα του Μανώλη Νταλούκα για τη Νάτα Μελά…

Ο Ευγένιος Σαντορίνι, απόφοιτος του 1940, γεννημένος στην Αθήνα το 1923, έγραψε ένα μοναδικό κείμενο περιγράφοντας την καθημερινή ζωή στην οδό Αραχώβης της περιόδου μέχρι τον Πόλεμο.

Είναι ένα κείμενο που δημοσιεύτηκε τον Ιανουάριο του 1995 στο 9ο τεύχος του εξαιρετικού περιοδικού του Συλλόγου “Der Dörpfeldianer” και τα λεέι όλα: τα μαθήματα, που ξεκινούσαν στις 8.00 και πήγαιναν μέχρι τις 13.20, τα απογευματινά από τις 15.30 έως τις 17.50, τους καθηγητές, τους διευθυντές, τους συμμαθητές και τις συμμαθήτριες, ακόμη και τα κουτσομπολιά. Ένα ημερολόγιο πραγματικό και το πιό σημαντικό: ξεκινά από το δημοτικό ιότι όταν πρωτο πήγε στην Σχολή ήταν έξι ετών.

Παρελαύνουν όλα τα ονόματα, των οποίων με πολύ κόπο συγκεντρώσαμε όλα αυτά τα χρόνια τα βιογραφικά τους και γίνονται αναφορές στην στις προσπάθειες του Χίτλερ να πάρει ριζικά μέτρα απομακρύνοντας άριστους Γερμανοεβραίους καθηγητές.

“Η προπολεμική Σχολή διέφερε πολύ σημαντικά από την σημερινή μεταπολεμική στο ότι ήταν ίδρυμα απολύτως ίδιο με τα εντόπια σχολεία της Γερμανίας, δηλ. ήταν σχολείο μονοκόμματο μέσα από την Γερμανία και βαλμένο χωρίς καμμία αλλαγή στην Αθήνα. Όλα τα μαθήματα εκτός ολίγων που γίνονταν στα ελληνικά, εδιδάσκοντο γερμανικά, ήτοι γερμανική γλώσσα, ιστορία, γεωγραφία, βιολογία, μαθηματικά, φυσική, χημεία, μουσική, γυμναστική, χειροτεχνία, σχέδιο. Υποχρεωτική γλώσαα ήταν τα γερμανικά. Υπήρχε μάλιστα ειδική βαθμολογία για την αποκλειστική χρήση της γερμανικής (Deutschsprechen), ακόμη και στα διαλείμματα!. Ελληνικά εδιδάσκοντο μόνο τα αρχαία, νέα, ελληνική ιστορία, θρησκευτικά και στις δύο τελευταίες τάξειςψυχολογία, ηθική και λογική”.

Αναφέρει τα ονόματα της Ρίτσας Αναστασιάδου, που τότε ήταν νεαρή φιλόλογος και ήρθε στο Μαρούσι, αλλά και της Maria Di Lernia:

…Αρχαία ελληνικά (Ηρόδοτο και Κύρου Ανάβαση) με την αγαπητή δίδα Ρίτσα και τότε Αναστασιάδου

…Γραμματέας του διευθυντού και ταμίας ήταν στα έτη 1934-38/39 η και μετέπειτα γνωστή και αγαπητή Maria Dilernia, που την διαδέχτηκε μέχρι τα χρόνια της κατοχής ο Herr Jedermann.

Λέει προς το τέλος του άρθρου του ο Genio:

“Τραγική τύχη είχαν τα θύματα του εθνικοσοσιαλισμού. Ο καθηγητής Brink, μετά την επιστροφή του από την Ελλάδα, αυτοκτόνησε στη Γερμανία για πολιτικούς λόγους. Μεταξύ των καθηγητών μας εξέχουσα θέση είχαν και οι εξής Γερμανοεβραίοι που απολύθηκαν το 1934: Η Dr Vohsen αναγκάστηκε να αρχίσει καινούργια ζωή στην Αγγλία. Ο Dr. Preibish άννθρωπος πραγματικά ευρωπαϊκής μορφώσεως και καρδιοπαθής, υπεβλήθη σε σωστή οδύσσεια, ώσπου να βρεί θέση σε Πανεπιστήμιο στην Ιαπωνία. Ο Dr. Lichtenstein ταλαιπωρήθηκε παραδίνοντας ιδιαίτερα μαθήματα στην Καβάλα και στην Αθήνα. Όλοι αυτοί ζούσαν επί χρόνια απομωομένοι σαν ανεπιθύμητοι και ύποπτοι πρόσφυγες στη στενή και καχύποπτη τότε Ευρώπη με μιά βαλίτσα, χρήματα από τη μία μέρα στην άλλη και άγνωστο το αύριο.

και το άρθρο κλείνει αναφέροντας:

…στα Δεκεμβριανά βρήκε φρικτό θάνατο η Ευγενία Λύτρα και το 1948, μόλις διπλωματούχος μηχανικός απέθανε ο Ευάγγελος Κοφινιώτης. Αυτά όσα μας είναι γνωστά μέχρι το 1950. Σε όλους θα άξιζε να ζήσουν περισσότερο.

Όπως όλοι διαπιστώνουμε πρόκειται για ένα πολύ καλογραμμένο άρθρο που καλύπτει μοναδικά την εικόνα της Γερμανικής. Διακρίνουμε και κάτι άλλο, την αγάπη του Santorini να παρακολουθήσει, να κρατήσει επαφή με τις ζωές των συμμαθητών και καθηγητών του. Πρέπει νομίζουμε να το διαβάσουμε πολλές φορές.

Η Άννα Γουλανδρή, απόφοιτος του 1940, γόνος της εφοπλιστικής οικογένειας Γουλανδρή παντρέυτηκε τον ηθοποιό Τάκη (Δημήτρη) Χορν το Σάββατο 21 Ιανουαρίου 1967 στο παρεκκλήσι του Αναλιείου στην οδό Στησιχόρου. Είχε παντρευτεί σε πρώτο γάμο τον πρέσβη Λεωνίδα Παπάγο, ο οποίος διετέλεσε αυλάρχης του βασιλέα Κωνσταντίνου του Β’. Ο γάμος της με τον Χορν έγινε στοπαρεκκλήσι του Αμαλιείου (στην οδό Στησιχόρου) το Σάββατο της 21ης Ιανουαρίου 1967 λίγο μετά την πρεμιέρα του “Ιβάνωφ”, όπως αναφέρει ο Μιχάλης Αργυρόπουλος.

Η Ελένη Βλάχου γράφει στο βιβλίο της «Πενήντα και κάτι» (εκδόσεις Ζήδρος): «Παντρεύτηκε την Αννούλα Γουλανδρή, μια νέα γυναίκα από πλούσια εφοπλιστική οικογένεια, με την οποία δεν βλέπαμε πόσο θερμό σύνδεσμο μπορούσε να έχει. Εκεί όλοι κάναμε λάθος… Την αγάπησε την Αννούλα, και τον αγάπησε βαθιά και αυτή, και ένας αληθινός δεσμός γεννήθηκε ανάμεσα στους δύο διαφορετικούς ανθρώπους». Στις 12 Μαΐου του 1988 η Αννα Γουλανδρή έφυγε από τη ζωή. Ο θάνατός της τον συγκλόνισε.

Ο Δημήτρης Χορν έλεγε για το όνομά του:«Πολλοί με ρωτούν αν το Χορν είναι το πραγματικό μου όνομα ή αν είναι ψευδώνυμο. Ομολογώ ότι αυτή η ερώτηση μ’ έχει πολύ ταλαιπωρήσει. Είναι, όμως φυσικό να γεννιέται αυτή απορία στους ανθρώπους, αφού το όνομα Χορν δε μοιάζει καθόλου ελληνικό, Ναι, η καταγωγή μου από τη μεριά του πατέρα μου δεν είναι ελληνική. Ο παππούς μου ήταν Αυστριακός. Οι Χορν δεν είμαστε από τους Βαυαρούς που ήρθαν με τον Όθωνα. Ο πατέρας του πατέρα μου ήρθε πολύ αργότερα στην Ελλάδα. Ερωτεύτηκε τη γιαγιά μου, βέρα Ελληνοπούλα, και την παντρεύτηκε. Τα πρώτα χρόνια μετά το γάμο τους έζησαν στην Τεργέστη, Εκεί γεννήθηκαν και οι πατέρας μου και ο αδελφός του».

Έφυγε στις 13 Μαρτίου από πνευμονική εμβολή σε ηλικία 92 ετών η απόφοιτός μας του 1940 Μαριέττα Ισιδωρίδου-Ράδοβιτς. Γεννημένη το 1922, υπήρξε πρωτοπόρος στον τομέα της έρευνας του ανθρώπινου εγκεφάλου. Σπούδασε βιολογία στην Iowa, επέστρεψε στην Ελλάδα και εγκατέστησε το πρώτο ηλεκτρονικό μικροσκόπιο της χώρας και ήταν μέχρι την τελευταία στιγμή της υπερδραστήρια, διορθώνοντας τις διδακτορικές εργασίες που επόπτευε, πηγαίνοντας στο εργαστήριό της στο Αιγινήτειο καθημερινά. Η κηδεία της έγινε στις 18 Μαρτίου στο Α’ Νεκροταφείο και οι συνάδελφοί της αποχαιρέτησαν την “αεικίνητη και αειπερίεργη μεγάλη κυρία της νευρολογίας”. Την Μεγάλη Δευτέρα στις 14 Απριλίου στις 13:00έγινε τρισάγιο στο Α’ Νεκροταφείο.