H Μυρτώ Κωσταροπούλου, απόφοιτος του 1994, Αρχιτέκτονας και Διδάκτορας Φιλοσοφίας στο ΕΚΠΑ, ξεκίνησε τις συναντήσεις του 2016 στη Βιβλιοθήκη της ΓΣΑ με τον θεματικό κύκλο:

“Για το νόημα της αρχιτεκτονικής σκέψης”

1η Συνάντηση: Τετάρτη 2 Μαρτίου

«Περί ύπαρξης: Γιατί, πού και τι κτίζω»

2η Συνάντηση: Τετάρτη 16 Μαρτίου

«Αναπαράσταση: Πώς κτίζω;»

3η Συνάντηση: Τετάρτη 30 Μαρτίου

«Μοντέρνο, μεταμοντέρνο και το πολιτικό στην αρχιτεκτονική»

2/3/2016 – Περί ύπαρξης: Γιατί, πού και τι κτίζω;

Η αρχιτεκτονική είναι τέχνη πρακτική και το κτισμένο είναι απαραίτητο. Παράλληλα όμως η αρχιτεκτονική είναι και τέχνη υψηλή, δηλαδή μέσα από τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό επιδιώκεται η αισθητική κατηγορία του υψηλού. «Η αρχιτεκτονική είναι εκείνο το ανθρώπινο στοιχείο που διαλέγεται επίγεια με τη μεγαλοσύνη του υπερβατικού», γράφει ο Montaner. Ως επιστήμη και τέχνη μαζί, η αρχιτεκτονική εκπληρώνει συνάμα με τον κοινωνικό της ρόλο, και έναν υπερβατικό ρόλο ως τέχνη, ως πρακτική του σχεδιαστηρίου, αλλά και ως επιστήμη που φιλοσοφεί πάνω στο «κατοικείν»…

Ακόμη: «η ύπαρξη βιώνεται ουσιαστικά ως κατακορυφότητα. Το να περιέρχεται κανείς στην κατάσταση της ύπαρξης σημαίνει να αποσπά τον εαυτό του από τη γη… μέσα από το ισοδύναμό τους, το κτίριο», γράφει ο Arnheim. Η συναίνεση λοιπόν σε μία κατακόρυφη εμπειρία του κόσμου είναι πρωτίστως ζήτημα υπαρξιακό.

Κάποιες φορές λοιπόν, ένας αρχιτέκτονας οδηγείται στο άλλο «δωμάτιο» της αρχιτεκτονικής, στο θεωρητικό εργαστήρι της σκέψης και σε αυτό το επιστημονικό εργαστήρι αναλογίζεται για μια φορά ακόμη, ένας ανάμεσα σε πολλούς που στο διηνεκές του χρόνου έχουν αναλογιστεί αντίστοιχα, «ποιος είναι ο ρόλος του αρχιτέκτονα» και «αν η αρχιτεκτονική είναι τελικά απαραίτητη κι όχι είδος πολυτελείας»… Αναζήτηση νοήματος: Γιατί κτίζω; Πού και τι κτίζω; Με ποιον τρόπο;

Οπότε: Γιατί κτίζω; Και απαντάμε: Κτίζουμε για την πνευματική ουσία που βρίσκεται παγιδευμένη στην ύλη ή που αίρεται μέσα από την υλικότητα σε ένα ανώτερο πνευματικά επίπεδο. Επίσης, διότι το απτό και υλοποιημένο, το πραγματικό και πραγματοποιημένο είναι κατεξοχήν αινίγματα της ύπαρξής μας. Η δυνατότητα να μετατρέπουμε τον λόγο σε πράξη και τα άρρητα σε ρητά, είναι από τις μεγαλύτερες προκλήσεις του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού με γνώμονα πάντοτε την πλαισίωση της κοινωνικής ζωής και την συγκίνηση των ανθρωπίνων μονάδων και ομάδων μέσα από δημιουργίες που συνδιαλέγονται με το φως, το σκοτάδι, την ύλη.

Επιπλέον, πού και τι κτίζουμε; Κτίζουμε, δημιουργώντας «αγγεία-δοχεία ζωής», δηλαδή τόπους, μέσα στους οποίους λαμβάνουν χώρα ανθρώπινες δράσεις και δραστηριότητες. Η ουσία της αρχιτεκτονικής πρακτικής ως τρόπου σκέψης συνίσταται στον προβληματισμό που συνοδεύει εκ νέου κάθε καινούργιο έργο γύρω από το πώς μετουσιώνεται η δομημένη σκέψη σε πράξη και πώς η αρχιτεκτονική γλώσσα παρέχει τα εφόδια και μεσολαβεί στο να σχηματιστεί η κατάλληλη κλίμακα γύρω από τα πράγματα. Μια αρχιτεκτονική πρόθεση δεν εδράζεται λοιπόν μόνο σε ένα αληθοφανές τοπίο, αλλά εντάσσεται συνθετικά σε έναν τόπο, δηλαδή δυναμικά και σε συνομιλία με το υπερσύνολο.

16/3/2016 – Αναπαράσταση: Πώς κτίζω;

Η αρχιτεκτονική δημιουργία δεν είναι θέσφατο, αλλά ενεργή κατάσταση με χρονική συνέχεια που ορίζεται από επεισόδια-σταθμούς στην πορεία της, δηλαδή γεγονότα που δημιουργούνται κάθε φορά εκ νέου. Με οδηγό τον αρχιτεκτονικό λόγο, δηλαδή την συνειδητή διαδικασία παραγωγής τρισδιάστατων μορφών που εκφέρουν σχέσεις αναλογίας μεταξύ σχεδίου και πραγματικότητας, αντικειμενικές αλλά και συμβολικές, ο αρχιτέκτονας υπερβαίνει ιστορικά και κοινωνικά κωλύματα για να προωθήσει την αρχιτεκτονική μορφή ως οντότητα προς ανώτερα ποιητικά επίπεδα, δυιλίζοντάς την μέσα από την δημιουργική σκέψη και φαντασία. Ο δημιουργός αφουγκράζεται και διοχετεύει την αντίληψή του για τον κόσμο μέσα από τα δομημένα κανάλια της επιστήμης του: Δίκτυα, συστήματα, δομές, πλαίσια, όρια, καθώς επίσης μορφοποιημένη ουσία, αποτύπωση του πολιτικού ιδιώματος και μεταγραφή της συναισθηματικής δομής της κοινωνίας.

Έτσι λοιπόν, ο σχεδιασμός είναι συνειδητή πράξη. Αυτό όμως δεν συνιστά την απόσπαση της αρχιτεκτονικής από το δημιουργικό της βάθρο, αλλά τον εμποτισμό της αρχιτεκτονικής δημιουργίας με πολιτική και κοινωνική συνείδηση και συναίσθηση. Κτίζω συνειδητά, δηλαδή σχεδιάζω με κοινωνική ευθύνη και συναίσθηση…

Οπότε, μπορούμε να πούμε ότι πάνω απ’ όλα ένας αρχιτέκτονας πρέπει να αποφασίζει με γνώμονα τις ανάγκες που στοιχειοθετούν τον καθημερινό αγώνα των ανθρώπων για επιβίωση, εξέλιξη, αναγνώριση, προώθηση… Οπότε, κάθε αρχιτέκτονας οφείλει να συνθέτει με πολιτική συνείδηση, μιμούμενος και αναπαριστώντας τα καθημερινά και έχοντας συναίσθηση των μέσων που χρησιμοποιεί και τα οποία αποτελούν το πλαίσιο μέσα από το οποίο φιλτράρει την πραγματικότητα.

Πώς λοιπόν κτίζουμε, δηλαδή με ποιον τρόπο συλλαμβάνουμε αυτή την κεντρική, αρχική ιδέα που λειτουργεί ως διαρθρωτικό στοιχείο για τον σχεδιασμό, ο οποίος ως σπονδυλική στήλη, επιδέχεται διαρκώς πληροφορίες για τα αληθινά προβλήματα, τις πραγματικές ανάγκες και τις αισθητικές και ηθικές επιταγές κάθε έργου;

Εισηγούμαστε ότι τα εργαλεία μιας αρχιτεκτονικής μελέτης που απαντούν στο ερώτημα «πώς κτίζουμε» είναι τα εξής τρία και συνιστούν αντίστοιχα τρεις τάξεις της δημιουργίας:

Έτσι, με εργαλεία (α) τη μίμηση που είναι η φύση μας, (β) τη διάνοια που είναι ο τρόπος να περνάμε μέσα από τις νοηματικές κατασκευές και (γ) την καλή γνώση της τεχνολογίας, δηλαδή των προεκτάσεων της ευφυίας μας ή αλλιώς της προσθετικής μας φύσης, με βάση την οποία χειρισμοί διαφόρων ειδών είναι εφικτοί, ο κάθε αρχιτέκτονας-σχεδιαστής μπορεί να εφεύρει τον προσωπικό του τρόπο έκφρασης και συμβολισμού μέσα στα πράγματα, δηλαδή τον τρόπο για να κτίζει και να προσθέτει στο υπάρχον κοινωνικοπολιτικό και πολιτιστικό ικρίωμα.

30/3/2016 – Μοντέρνο, μεταμοντέρνο και το πολιτικό στην αρχιτεκτονική

Τα κινήματα και οι Σχολές αρχιτεκτονικής είναι δύο μέσα για την προώθηση των αρχιτεκτονικών ιδεολογημάτων. Σε κάθε εποχή αναδύονται μέσα από τις ανάγκες του εκάστοτε πολιτισμού, φιλοσοφικές γραμμές και αντιλήψεις που επηρεάζουν τις διαφορετικές επιστήμες. Οι διάφορες ιδεολογίες βρίσκονται καταγεγραμμένες στο σώμα της θεωρίας της αρχιτεκτονικής, δηλαδή των κειμένων, στα οποία εντάσσονται ιστορικά, κριτικά και θεωρητικά κείμενα που περιβάλλουν την αρχιτεκτονική δημιουργία με οξύ και ολιστικό βλέμμα και χαρακτήρα. Ακολουθώντας ένας αρχιτέκτονας κάποια ιδεολογική γραμμή σημαίνει ότι παίρνει θέση απέναντι στην κοινωνία χρησιμοποιώντας ένα συγκεκριμένο οπτικό πρίσμα για φιλτράρισμα των κοινωνικών, ιστορικών και πολιτιστικών δεδομένων.

Ειδικότερα λοιπόν, έχει νόημα να γνωρίζουμε το δίπολο του μοντερνισμού και του μεταμοντερνισμού ως διαλεκτικού ιστορικού παραδείγματος, τόσο ως προς τις ιδεολογικές δομές, όσο και ως προς τις πολιτικές τοποθετήσεις που αυτό ενέχει σε αντιπαράθεση.

Έτσι, μέσα από αυτό το παράδειγμα, κάνουμε λόγο για τον μοντερνισμό, ο οποίος αποστρέφεται τις μορφές που πηγάζουν από τον ιστορισμό, εμπνέεται από τη μηχανή και είναι σύμμαχος του ορθολογισμού και υπέρμαχος της διαφάνειας της κατασκευής. Για τον μοντέρνο αρχιτέκτονα, η αρχιτεκτονική δεν είναι παιχνίδι.

Αντίθετα ο μεταμοντερνισμός γεννιέται ως αντίδραση στο παιδί της βιομηχανικής επανάστασης, τον μοντερνισμό, και αντιμετωπίζει την αρχιτεκτονική ως παιχνίδι, πόσο μάλλον ως παιχνίδι της γλώσσας, εννοιολογικό σύστημα, σύστημα τεχνογνωσίας και μορφολογίας, τυπολογία. Φυσικά, επαναφέρει τα ιστορικά στιλ στο προσκήνιο, τα οποία είχε εξοστρακίσει ο μοντερνισμός.

Μελετώντας αυτές τις δύο ιδεολογικές τάσεις και πολεμικές, οδηγούμαστε στο ερώτημα: είναι η αρχιτεκτονική πράξη πολιτική; Καταρχήν, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε τις εποχές που η αρχιτεκτονική έγινε εργαλείο προβολής της μεγαλομανίας στα χέρια των ολοκληρωτικών καθεστώτων.

Όμως από τη μία «η αρχιτεκτονική είναι πράξη πολιτική» έχει οπωσδήποτε να κάνει με τη νοηματοδότηση της αρχιτεκτονικής και με το φόβο μήπως απολέσει το νόημά της σε μια αναγωγή σε διακοσμητική ή καλλωπιστική επιστήμη. Από την άλλη, η αρχιτεκτονική δεν είναι πράξη πολιτική, έχει να κάνει με την επιθυμία ένταξής της σε ανώτερα ή μάλλον διαφορετικά φιλοσοφικά επίπεδα και γύρω από ερωτήματα σχετικά με την αισθητική, την ηθική, την ύπαρξη, πέρα και έξω από τους κόλπους της ρητορικής σε ένα ευρύτερο πλαίσιο ποιητικού προσανατολισμού.

Ακολουθώντας τέτοιου τύπου προβληματισμούς, διατηρούμε την «πολιτική» οδό συνεχώς ανανεώσιμη και την αρχιτεκτονική σκέψη πάντοτε σύγχρονη, επίκαιρη και κοινωνικά ευαισθητοποιημένη, διορθώνοντας πιθανές εσωτερικές αντιφάσεις του λόγου της και ευθυγραμμίζοντας την εξελικτική πορεία της προς το μέλλον.